Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Alblasserdam

Dorp, ontstaan bij de rond 1280 afgedamde monding van de Alblas. De bebouwing breidde zich oostwaarts (Kerkstraat) uit en na aanleg van de Kinderdijk (vanaf 1372) ook westwaarts. Een sterke industriële ontwikkeling volgde in de tweede helft van de 19de eeuw door de vestiging van scheepsbouw en daaraan verwante bedrijven. Aan de Ruigenhil resteren daarvan nog grote hallen, waaronder die voor de kabelfabriek Nedstaal (circa 1930). Alblasserdam werd op 11 mei 1940 door luchtaanvallen verwoest tijdens de opmars van de Duitsers naar Rotterdam. De wederopbouw in 1942-'43 geschiedde naar plannen van S.J. van Embden en onder supervisie van B. van Bilderbeek. Na de Tweede Wereldoorlog zijn aan de noordzijde forse woonwijken verwezenlijkt en aan de zuidzijde van de Alblas een nieuw industrieterrein.

De Oude Toren (Kerkstraat 203) is het restant van de middeleeuwse dorpskerk. Deze toren van drie geledingen met blindnissen en boogfries verrees rond 1475. De in 1575 opgelopen brandschade werd in 1612 hersteld en de achtzijdige spits is uit 1642. In de toren hangt een door François Hemony gegoten klok (1659). Tegen de in 1979 gerestaureerde toren staan restanten van het vroeg-16de-eeuwse schip, dat in 1854 werd gesloopt.

[p. 73]

Alblasserdam, Oude Toren (1984)

Achter de toren ligt de Alg. begraafplaats, oorspronkelijk het kerkhof. Deze in 1930 en 1955 uitgebreide begraafplaats heeft een aula uit 1960. Opvallend is de grafkelder voor de familie B.C.A. Rijkée-Vroege (1872).

De Herv. kerk (Cortgene 8) is een kruiskerk met een deels ingebouwde toren met achtzijdige opbouw en spits. Deze kerk werd in 1899 buitendijks gebouwd naar een ontwerp met neogotische elementen van A. van Nugteren, ter plaatse van een voorganger uit 1854. De kerk is gerestaureerd in 2004. De voorm. pastorie (Cortgene 6) dateert uit 1882 en is uitgevoerd in eclectische vormen.

Overige kerken. De voorm. R.K. O.L. Vrouwe van Fatimakerk (Waalmondselaan 16; 1950, C. Kramers en P.Q. Willemsen), een kleine traditionalistische zaalkerk met dakruiter, is sinds 1967 in gebruik als Chr. Geref. kerk. De huidige R.K. O.L. Vrouwe van Fatimakerk (Parallelweg 7; 1966-'67, H. Nefkens) is een forse ronde kerk met vrijstaande betonnen klokkentoren.

Het voorm. gemeenlandshuis van het waterschap Nederwaard (Dam 65) is een L-vormig pand met een slank traptorentje in de binnenhoek. Het oorspronkelijke polderhuis werd in 1937 herbouwd, en na de verwoesting in 1940 opnieuw in 1942-'43 naar plannen van H. van der Kloot Meijburg.

Alblasserdam, Villa Cortgene 127-129 (1992)

Het raadhuis (Cortgene 2), een fors traditionalistisch gebouw uit 1965, is ontworpen door J.F. Berghoef en H. Klarenbeek.

Woonhuizen. Het statige tweelaagse Huis te Kinderdijk (Oost Kinderdijk 191) heeft een 17de-eeuwse kern en kreeg rond 1720 een gevel met een omlijste ingang en daarboven een venster met Lodewijk XIV-omlijsting. Het huis is verbouwd en uitgebreid in 1929 (gevelsteen). Het Ambachtsherenhuis (Cortgene 9), een deftig dwars

Alblasserdam, Woonhuis Haven 17-19

huis uit 1841, heeft in het middenrisaliet een entree met poortvormige houten omlijsting in neoclassicistische stijl. Eveneens sober neoclassicistisch van vorm zijn de eenlaagspanden Cortgene 1 (circa 1850) en Cortgene 3 (circa 1860; vensters circa 1910); het laatste heeft een opvallende gepleisterde dakerker. Het wit geschilderde huis Cortgene 79 (circa 1880) bezit een voordeur in Lodewijk XV-stijl, afkomstig van een gesloopt 18de-eeuws huis. Eclectisch van vorm zijn het dwarse eenlaagspand West

[p. 74]

Kinderdijk 279 (circa 1870) en het met hoger opgetrokken middenrisaliet uitgevoerde eenlaagspand Oost Kinderdijk 4 (circa 1880). Het bijbehorende koetshuis is in chaletstijl uitgevoerd. De uit dezelfde tijd daterende villa Doresteyn (Cortgene 115) heeft in 1902 een overhuifd gietijzeren balkon en een neorenaissance-ingangspartij gekregen. Neorenaissance-details vertoont ook het dwarse eenlaagspand West Kinderdijk 281 (circa 1890). Markant is de rond 1905 voor F.H. van der Lee, directeur van een machinefabriek, gebouwde neorenaissance-villa Cortgene 127-129, voorzien van een erkerpartij met toren. Rationalistische elementen zijn zichtbaar bij de villa Cortgene 123 (circa 1903). Het dijkhuis West Kinderdijk 89 verrees in 1923 voor mevr. A. van Zessen naar een functionalistisch ontwerp van C. van Eesteren met een kleurenschema van Th. van Doesburg.

De in 1940 verwoeste dorpskern heeft men in 1942-'43 herbouwd in de stijl van het traditionalisme. De woonhuizen Haven 3-19, ontworpen door H. van der Kloot Meijburg, worden geaccentueerd door hoekpartijen met klokgevels. De woon- en winkelpanden Dam 69-81 hebben gevarieerde vormen met puntgevels en dakerkers.

Arbeiderswoningen. Opmerkelijk is het dwars op de straat staande blok rug-aan-rugwoningen Kerkstraat 53-81, met op de kop een smederij. Het werd in 1853 gebouwd in opdracht van de smid G. de Jong. Voorbeelden van rijen afdakswoningen zijn West Kinderdijk 251-261 (circa 1870), Kade 1-9 (circa 1910) en Blokweerweg 2-16 (1925-'28). Volkswoningbouw is te vinden aan de Blokweersingel e.o. (circa 1925). Een ander voorbeeld vormen de voor bouwvereniging ‘Beter Wonen’ gebouwde huizen C. Smitstraat 2-24 (1931).

Horeca. In 1941-'43 gebouwd in traditionalistische vormen zijn het hotel ‘Wapen van Alblasserdam’ (Dam 24) en het voorm. café ‘Het Vergulde Paard’ (Dam 67).

Boerderijen. Een 17de-eeuwse kern heeft de dwarsdeelboerderij Kerkstraat 175 met vloeddeur. Bij het dwarse voorhuis van de boerderij Oost

Alblasserdam, Boerderij Hof Souburg

Kinderdijk 301-303 zijn in de zijgevel 17de-eeuwse ontlastingsbogen te zien. Gebouwd ter plaatse van een 13de-eeuws kasteel - en later een 18de-eeuws huis - is de boerderij Hof Souburg (Kortland 51), die is voorzien van een fors eclectisch voorhuis uit 1857 met rijk gesneden windveren. Noemenswaardige langhuisboerderijen zijn Kerkstraat 38 en 85 (beide circa 1860) en Vinkenpolderweg 1 (1924).

De watertoren (bij Ruigenhil 3) verrees in 1904 buitendijks naar een ontwerp van J. Smit en constructeur A. Visser. De toren heeft een ijzeren vlakbodemreservoir.

De sluis in de Alblas (bij Dam 65) - in eerste instantie aangelegd in de 16de eeuw - werd in 1940 verwoest. Bij de herbouw in 1943 met sluishokje (H. van der Kloot Meijburg) heeft men de aan oude herstellingen herinnerende jaartalstenen (1599, 1713, 1877, 1906) opnieuw ingemetseld. Bij de wegverbreding in 1997 is de sluis gedicht.

Straatmeubilair. De gemetselde zitbank aan de Polderstraat dateert uit 1940. Aan het door H.C. Mac Lean ontworpen verzetsmonument uit 1950 (Polderstraat ongenummerd) heeft men in 1983 een leeuw op een zuil toegevoegd.

Poldermolens. De polder Souburgh werd bemaald door de Souburgse Molen (Kortland 57) uit 1860 en de poledr Kortland door de Kortlandse Molen (Kortland 36) uit 1890, twee wit geschilderde ronde grondzeilers met scheprad en een met dakleer beklede kap.