Aarlanderveen
(gemeente Alphen aan den Rijn)
Ontginningsdorp, ontstaan in de middeleeuwen en ontgonnen vanaf de Oude Rijn. De bebouwing ontwikkelde zich langs de as Zuideinde-Dorpsstraat-Noordeinde met aan weerszijden lagere polders.
De R.K. kerk St.-Petrus en St.-Paulus (Noordeinde 24) is een driebeukige basilicale kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met naaldspits. Deze door J.Th.J. Cuypers met neogotische elementen ontworpen kerk kwam in 1893-'94 tot stand ter vervanging van een voorganger uit 1778. Tot de inventaris behoren een 18de-eeuws doopvont, enkele door atelier Cuypers vervaardigde heiligenbeelden (1867), een Maarschalkerweerd-orgel (1882) en neogotische altaren en een preekstoel van J.P. Maas (alle circa 1895). De L-vormige pastorie (Noordeinde 26) uit 1891 is eveneens ontworpen door Cuypers.
De Herv. kerk (Dorpsstraat 38) is een kruiskerk met opengewerkte dakruiter aan de voorzijde, gebouwd in 1905 naar plannen van A. van der Lee ter vervanging van een oudere voorganger. Tot de inventaris behoren een doophek (1662) en een preekstoel (1662) met als voet een laat-gotisch hardstenen doopvont (15de eeuw). De pastorie (Dorpsstraat 36) is een blokvormig pand uit 1853 met omlijste ingang.
De voorm. R.K. lagere Mariaschool (Noordeinde 30), een drieklassige gangschool, dateert uit 1914. Het voorm. rechthuis (Dorpsstraat 40) is een wit geschilderd, in de kern 17de-eeuws, diep eenlaagspand met een puntgevel voorzien van vlechtingen.
Boerderijen. Waardevolle hallenhuisboerderijen zijn de laat-18de-eeuwse boerderij Zuideinde 10 (zomerhuis circa 1880) en de gepleisterde vroeg-19de-eeuwse kleine boerderij Zuideinde 69. Rond 1840 gebouwd zijn de boerderij Zuideinde 12, met dwars geplaatst woonhuis en omlijste ingang, en de vergelijkbare boerderij Denk en Werk (Zuideinde 30). Versierde windveren hebben de langhuisboerderijen Noordeinde 16 (circa 1895) en Semper Gaudensis (Zuideinde 24; 1912).
Woonhuizen. Voorbeelden van 19de-eeuwse diepe huizen zijn Dorpsstraat 48, Dorpsstraat 59 (circa 1860) en Dorpsstraat 54, met een erker (circa 1850). Dwarse eenlaagspanden uit die tijd zijn Dorpsstraat 62, met winkelpui (circa 1885), Dorpsstraat 7 (1884) en Zuideinde 25 (1892). Begin 20ste eeuw gebouwd zijn het dwarse tweelaags huis Dorpsstraat 21 (circa 1905) en de met een hoger opgetrokken middenrisaliet uitgevoerde dwarse eenlaagspanden Noordeinde 52 (circa 1900) en Zuideinde 31 (1913). Ook Noordeinde 17 en Noordeinde 59 (beide circa 1910) hebben een hoger opgetrokken gevelgedeelte. De door A. van der Lee ontworpen villa Dorpsstraat 8 is uit 1924.
Windmolen ‘De Morgenster’ (Noordeinde 96) is een met riet gedekte achtkante stellingmolen met gemetselde onderbouw. Deze korenmolen werd gebouwd in 1870. De eenlaags molenaarswoning (Noordeinde 92-94) dateert uit 1910.
Het voorm. station (Stationsweg 6) werd in 1913-'14 gebouwd aan de spoorlijn Alphen aan den Rijn-Uithoorn van de Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij. Dit tweelaags pand met haakse bouwdelen doet sinds 1936 dienst als woonhuis.
De Alg. begraafplaats (tegenover Zuideinde 22), aangelegd in 1873 naar plannen van M. Rutgers, heeft bij de ingang een gepleisterd baarhuisje en een lijkenhuisje met vroeg-neogotische details.
Poldermolens. Ten zuidwesten van Aarlanderveen staan vier poldermolens die samen een molengang met getrapte bemaling vormen en die tussen 1786 en 1805 de Drooggemaakte Polder aan de Westzijde van Aarlanderveen drooglegden. Deze achtkante grondzeilers hebben een met riet gedekte romp en kap. De bovenmolen (Kortsteekterweg 24) en de middelmolen (Achtermiddenweg 2) zijn in 1785 gebouwd en respectievelijk in 1823 en 1868 afgebrand en vervolgens vernieuwd. De onderste molen (Achtermiddenweg 4) uit 1786 is na een brand in 1924 vernieuwd. De vierde molen of Putmolen (Kerkvaartsweg 61) heeft men in 1801 toegevoegd om het diepste deel droog te malen.
Auteursrechtelijk beschermd
