Monumenten in Nederland. Zeeland

Zoutelande
(gemeente Veere)

Kerkringdorp, ontstaan in de middeleeuwen op een kreekrug waar kort na 1271 een kerk werd gesticht. Als gevolg van een eeuwenlange gestage landinwaartse verplaatsing van de duinen verdween in de loop der tijd een deel van de bebouwing

[p. 291]

Zoutelande, Dorp en strand vanuit het zuidwesten

ten zuidwesten van de kerk. In 1956 zijn de duinen gedeeltelijk vervangen door een dijk langs de westrand van het dorp, waarvoor veel panden zijn afgebroken. Begin 20ste eeuw begon de ontwikkeling van Zoutelande tot badplaats. Met name langs de Duinweg werden diverse vakantiewoningen en pensions gebouwd. Eind 20ste eeuw zijn aan de rand van het dorp enkele kleine nieuwbouwwijken gerealiseerd. De Herv. kerk (Willibrordusplein 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Catharina, is een eenbeukige kerk met zuidportaal, aangebouwde consistorie en een toren van drie geledingen met hoeksteunberen en tentdak. De toren stamt uit circa 1300. Het schip met spitsboogvensters en steunberen kwam in de 15de eeuw tot stand. De zuilen met koolbladkapitelen in de noordgevel zijn restanten van een laat-15de-eeuwse overwelfde zijbeuk, die waarschijnlijk tussen 1618 en 1735 is afgebroken. Ter plaatse van het oorspronkelijke koor (afgebroken 1737) is na herstel van de oorlogsschade in 1950 een nieuwe consistorie aangebouwd. In 2000 heeft een algehele restauratie van de kerk plaatsgevonden. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. Het vermoedelijk door Thomas Weidtman gemaakte orgel (1719) is in 1950 aangekocht en vervolgens gerestaureerd. Het heeft van 1838

Zoutelande, Herv. kerk

tot 1932 dienst gedaan in de St.-Pancratiuskerk te Heerlen. Onder de orgelgalerij bevindt zich een eenvoudige 17de-eeuwse preekstoel. De kerk ligt centraal op een ommuurd voorm. kerkhofterrein.

De R.K. St.-Catharinakerk (Bosweg 50) is een van buiten gesloten

[p. 292]

carré-vormig gebouw met torendeel, kerkzaal en een voor openluchtbijeenkomsten bestemd atrium. De kerk is in 1958 gebouwd als toeristenkerk naar ontwerp van C.M. van Moorsel.

Woonhuizen. Uit circa 1880 dateert het eenvoudige eenlaagspand Langendam 18 met kleine gemetselde trap. Langendam 29 is een voorbeeld van een dwars eenlaagspand uit circa 1895. Rond 1925 gebouwd is Langstraat 26, een tweelaags huis met bedrijfsruimte.

Recreatiewoningen. De Larense kunstschilder F. Hart Nibbrig liet in 1910 in de duinen het huis Santvlught (Duinweg 24) bouwen naar een ontwerp van G. Sturm. Voor advocaat Vonk uit Amsterdam ontwierp Sturm 't Streefkerkse Huis (Duinweg 48), een landhuis met rieten kap uit circa 1925.

Het pension ‘Huize Haga’ (Westkapelseweg 17), uitgevoerd met rationalistische elementen, is rond 1915 aan de voet van de duinen gebouwd.

De windmolen (Molenweg 29) is een ronde bakstenen grondzeiler met een met dakleer beklede kap. Een gevelsteen vermeldt dat de molen in 1722 als korenmolen is gebouwd in opdracht van het stadsbestuur van Vlissingen ter vervanging van een omgewaaide standerdmolen.

Atlantikwall. Ter hoogte van Noordervroon 8 en aan de Duinweg liggen betonnen bunkers die in 1942-'43 zijn gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall. Twee exemplaren in de duinen zijn opengesteld als museumbunker.

Boerderijen. Buiten de kern van Zoutelande liggen enkele interessante boerderijen. Mogelijk gebouwd op het terrein van een in 1249 vermeld benedictinessenklooster is de boerderij Groot Werendyke (Werendijke 12), waarvan het L-vormige woongedeelte oorspronkelijk stamt uit eind 17de of begin 18de eeuw. De vroeg-20ste-eeuwse boerderij Werendijkseweg 12 wordt gevormd door een dwars woonhuis uit 1908 (jaartal in dakpannen ingelegd) en een deels houten landbouwschuur en een wagenschuur.

In het gehucht Sint Janskerke ten noorden van Zoutelande bevindt zich de boerderij St.-Janshof (Boomweg 13), met een deels gepleisterd woonhuis uit 1668 (jaartalankers) en een vrijstaande stenen dwarsdeelschuur met mendeuren uit 1832 (jaartal in dakpannen ingelegd). Interessant in dit gehucht zijn verder de boerderij Tramzicht (Sint Janskerke 1), met een 18de-eeuws dwars woonhuis en een wagenschuur en grote vrijstaande schuur uit de 19de eeuw, en verder de grote 19de-eeuwse houten dwarsdeelschuur bij Sint Janskerke 21 met twee mendeuren en drie wagendeuren.