Monumenten in Nederland. Zeeland

Yerseke
(gemeente Reimerswaal)

Vissersdorp, ontstaan op een kreekrug aan het einde van de 10de eeuw. Bij de grote overstroming van 1530 verdronk het oostelijke deel van Yerseke en verschoof de kustlijn westwaarts. De in 1871 aangelegde haven werd in 1883 en in 1898 vergroot. Het oorspronkelijk bescheiden dorp kwam na 1871 tot grote bloei dankzij de ontwikkeling van de oester- en mosselteelt. De belangrijkste woningen verrezen langs de Damstraat. Terzijde van de Dam kwam een grote arbeiderswijk tot stand en ten oosten van de dorpskern richting de Havendijk werd het terrein van het voormalige Schuttersgilde bebouwd. Rond 1930 bracht men de Burenpolder tot ontwikkeling. De tussen 1885 en de Tweede Wereldoorlog wisselvallig verlopende oesterhandel kwam na de oorlog weer tot grote bloei. Het in 1940 zwaar beschadigde dorpscentrum werd herbouwd volgens een wederopbouwplan uit 1952, waarbij rekening werd gehouden met het historische stratenplan. De al in 1938 gemaakte plannen voor een nieuwe haven konden als gevolg van de oorlog en de Watersnoodramp van 1953 pas in 1965 worden gerealiseerd. Het ten noorden van het dorp bij het veer op Gorishoek gelegen gehucht Yersekendam is nu geheel aan Yerseke vastgegroeid.

De Herv. kerk (Kerkplein 5), oorspronkelijk gewijd aan St. Odulphus, is een driebeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een dakruiter. Ter plekke van een vroeg-13de-eeuwse voorganger verrezen rond 1470 een met Ledesteen bekleed koor en transept en een overwelfde sacristie met verdieping. In 1532 brandde het schip uit. Van herstelwerk aan het koor en dwarsschip in 1603 dateert een door schilddragende leeuwen geflankeerd poortje. De toren werd na een brand in 1821 gesloopt. De

[p. 272]

Yerseke, Geref. kerk

bij een kerkherstelling in 1887 opgetrokken neogotische toren werd door brand verwoest in 1940, waarbij het houten tongewelf met zijn vele fraaie gesneden beelden verloren ging. Bij de restauratie in 1948 is de dakruiter geplaatst. Het huidige, één travee diepe driebeukige schip met ingangsportaal dateert uit 1967-'77.

De R.K. St.-Annakerk (Langeville 37) is een eenbeukige kerk met recht gesloten koor, noorderdwarsbeuk, dakruiter en een kleine geveltoren. Deze neoromaanse kerk verrees in 1894-'95 naar ontwerp van P.J. van Genk. De huidige geveltoren werd in 1928 geplaatst ter vervanging van een in 1921 omver gewaaide houten voorganger. De kerk is in 1976 gerestaureerd. De voorm. pastorie (Langeville 39) is een villa uit circa 1895 met neorenaissance- en chaletstijl- elementen.

Overige kerken. De Geref. kerk (Damstraat 20) is een neoclassicistische zaalkerk uit 1865 met rondboogvensters en een door pinakels bekroonde voorgevel. De laat-19de-eeuwse, wit gesausde, kleine zaalkerk van de Vrije Evang. Gemeente (Kaaistraat 20) is voorzien van spitsboogvensters en een uitgebouwd portaal. Imposant van omvang is de moderne kerk van de Geref. Gemeente (Oude Boogaert ong.) uit circa 1980 met een slanke bakstenen naaldspits.

Het voorm. postkantoor (Damstraat 19-21) is een tweelaags pand in neoclassicistische vormen, gebouwd in 1877 naar ontwerp van M. le Clerq. Het

Yerseke, Raadhuis

eenlaags bouwdeel met gemetselde balustrade werd in 1905 toegevoegd ten behoeve van het telefoonverkeer.

Het voorm. raadhuis (Kerkplein 1) annex conciërgewoning en klein politiebureau (Paardemarkt 2-4) werd in 1914 gebouwd naar een ontwerp met rationalistische en ‘Um 1800’-elementen van F.G.C. Rothuizen. Karakteristiek zijn het torentje met tentdak boven de hoofdingang en de topgevelpartijen. Een tegeltableau in de portiek memoreert de stichting. Tegenwoordig is het gebouw in gebruik als museum en VVV-kantoor.

Woonhuizen. Neoclassicistische elementen vertoont het in 1877 voor een oesterhandelaar gebouwde herenhuis Dam 6 met koetshuis. Wegens de ligging tegen de dijk heeft het pand alleen aan de achterzijde een kelderverdieping. Neoclassicistische vormen hebben het forse herenhuis Damstraat 102 (circa 1880) en het in 1886 gebouwde hotel De Schelde (Langeville 19). De voorm. hervormde pastorie Langeville 29-31 is rond 1887 opgetrokken met neorenaissance-details en een chaletstijl-sierspant. Damstraat 104 (circa

Yerseke, Woonhuis Lange Ville 25

1875) is een voorbeeld van een neoclassicistisch middenganghuis met mezzanino en geblokte hoekpilasters en een hoger opgetrokken middenrisaliet. De laat-19de-eeuwse diepe huizen Langeville 23-27 hebben elk een ingezwenkte lijstgevel met kroonlijst, zoals ook het pand Paardenmarkt 12 met winkelpui uit circa 1915. De rond 1905 gebouwde arbeiderswoningen Julianastraat 7-15 vertonen een combinatie van jugendstil- en neorenaissance-details. Uit circa 1910 dateert het forse herenhuis Vierstraat 28. Voorbeelden van de wederopbouw van Yerseke zijn een reeks woon- en winkelpanden uit 1943 (memoriesteen) aan de oostzijde van het Kerkplein en de eenvoudige woningen Stenge 2-10 (circa 1945). De drie oesterputten (Havendijk 1-37) zijn aangelegd tussen 1871 en 1883 als bedijkte bekkens aan de Oosterschelde en voorzien van vakken voor het bewaren van oesters. Op de omringende dijken staat de bebouwing voor deze nijverheid en aanverwante bedrijfjes.