Monumenten in Nederland. Zeeland

Veere

Kleine stad, waarschijnlijk ontstaan in het derde kwart van de 13de eeuw bij het veer naar Campen op Noord-Beveland (Kamperland). Naar deze veerverbinding kreeg het de naam Campveere, of kortweg Veere. Ze lag echter nog in de ambachtsheerlijkheid Zanddijk, waarvan ze in 1348 als zelfstandige parochie werd afgescheiden. Uit die tijd stamt de eerste ommuring, die rond 1500 werd uitgebreid met een zeefortificatie. De haven werd in die tijd voorzien van een kade waaraan de belangrijkste koopmanshuizen werden gebouwd. Veere kwam tot grote bloei door de haringvangst en de handel met Schotland. Het huwelijk van Wolfert VI van Borssele in 1444 met Maria Stuart, dochter van de Schotse koning Jacobus I, speelde daarbij een belangrijke rol. Midden 16de eeuw werd Veere officieel een Schotse stapelplaats en tevens zetel van de Zeeuwse Admiraliteit. Bovendien werd Veere in 1555 verheven tot markizaat.

Nadat de stad in 1572, bij het begin van de Opstand, in het Staatse kamp was gekomen, legde men eind 16de eeuw rond de stad nieuwe vestingwerken aan met vijf bastions. In 1812-'13 breidden de Fransen de verdedigingswerken aan de landzijde uit tot de ‘Vest van Veere’. De al rond 1700 ingezette economische recessie werd in Veere versterkt door het opheffen van de vesting in 1866. Dit leidde tot een forse bevolkingsafname met leegstand, afbraak van huizen en verpaupering als gevolg. Enig soelaas bracht de aanleg van het Kanaal door Walcheren (1867-'73), dat aan de zuidoostzijde van de stad een sluizencomplex kreeg. Begin 20ste eeuw werd Veere ontdekt door kunstenaars en een halve eeuw later door de toeristen. De oude haven van Veere is nu ingericht als jachthaven aan het door de Deltawerken ontstane Veerse Meer. Veere is een beschermd stadsgezicht.

De voorm. (Herv.) O.L.-Vrouwekerk (Oudestraat 26) [1] is een forse, in natuursteen uitgevoerde, driebeukige basilikale kruiskerk met driezijdig gesloten koor, dito zuiderzijkoor en een onafgebouwde

Veere

1	(Herv.) O.L.-Vrouwekerk (zie p. 243)
2	Waterput met cisterne (p. 245)
3	Geref. kerk (p. 246)
4	R.K. kerk O.L.-Vrouwe ter Sneeuw (p. 246)
5	Godshuis (p. 246)
6	Vrijmetselaarsloge (p. 246)
7	Walmuren (p. 246)
8	Campveerse toren (p. 246)
9	Zuidhavenpoort (p. 246)
10	Stadhuis (p. 246)
11	Openbare lagere school (p. 247)
12	Schotse Huizen (p. 247)
13	Zakkendragershuisje (p. 250)
14	windmolen De Koe (p. 250)

toren van twee geledingen met haakse steunberen, twee traptorens en een koepeldak. In 1332 werd op deze plek begonnen met een kerk die in 1348 werd verheven tot parochiekerk, gewijd aan O.L. Vrouwe ter Sneeuw. Delen van het koor kunnen uit die tijd dateren. In de loop van de 15de eeuw werd dit koor vergroot tot een driebeukig hallenkoor (waarvan twee beuken resteren). Omstreeks 1470 werd aan de kerk een kapittel verbonden. Mogelijk onder leiding van Evert Spoorwater begon men aan de uitvoering van een ambitieus bouwplan in laat-gotische stijl. Het werk kwam in 1479 onder leiding van Anthonis Keldermans en in 1512 van diens zoon Rombout. De slechts gedeeltelijk voltooide toren bereikte in 1520 de huidige hoogte. Het driebeukige schip met de kapellen aan beide zijden en het transept met de forse opengewerkte dakruiter werden waarschijnlijk tussen 1500 en

[p. 244]

Veere, Binnenstad vanuit het oosten

1520 voltooid. Aan de oostzijde van het transept bevinden zich twee veelhoekige traptorens en een sacristie. Gebrek aan voldoende financiële middelen verhinderden de bouw van een groots opgezet koor en men beperkte zich tot de verbetering van het bestaande, iets uit de as van de rest van het gebouw staande, hallenkoor door aan de oostzijde van het middenkoor een provisorische kooromgang te maken (gereed 1543). Na de Reformatie in 1572 werd het middenschip als protestantse kerk in gebruik genomen en het transept als wandelkerk. Het noordkoor diende vanaf 1614 als Schotse kerk. In 1686 brandden schip en transept uit, waarbij de gewelven en de dakruiter verloren gingen. Bij het herstel verdwenen de topgevels van het transept

Veere, (Herv.) O.L. Vrouwekerk (1994)

[p. 245]

Veere, (Herv.) O.L. Vrouwekerk, plattegrond

en kreeg de toren zijn huidige bekroning. Midden- en zuidkoor - bekend als de Kleine Kerk - werden in 1686 ingericht als Waalse en Lutherse kerk en dienden vanaf 1800 als Hervormde kerk; het noordkoor werd van 1800 tot de afbraak in 1832 als Lutherse kerk gebruikt. In 1809 leed het gebouw schade bij beschietingen door de Engelsen. In 1811 richtten de Fransen het schip en transept in als militair hospitaal, waartoe vier houten verdiepingsvloeren werden ingebracht en de ramen werden uitgebroken en ingevuld met metselwerk en kleine vensters. Na de Franse tijd is het gebouw ook nog als provinciaal bedelaarsgesticht en opnieuw als hospitaal in gebruik geweest. Rond 1900 zijn de verdiepingsvloeren weer verwijderd. Na een lange periode van leegstand heeft men de kerk als cultureel centrum ingericht na de restauratie in de jaren tachtig van de 20ste eeuw. De Kleine Kerk is in 1950 gerestaureerd.

Inwendig hebben schip en transept ronde zuilen met koolbladkapitelen. De zijbeuken en de kapellen waren met kruisribgewelven gedekt; de voor de hoofdbeuk en het transept ontworpen stergewelven zijn nooit uitgevoerd. Het triforium, nog aanwezig in het transept, bestaat uit een balustrade gevat in de doorgetrokken raamnissen. Tot de inventaris van de Kleine Kerk behoort voornamelijk 17de-eeuws meubilair, waaronder een preekstoel, doophek, herenbank en twee lezenaars. Het grafmonument met obelisk voor Jan van Miggrode († 1627), pastoor en later predikant te Veere, is in 1771-'72 vervaardigd door Heinrich Schweitzer met brokstukken van de oorspronkelijke grafzerk. Het in 1855 door H.D. Lindsen voor de R.K. kerk te Sassenheim gebouwde orgel werd - na een verblijf in Middelburg - in 1928 te Veere geplaatst.

Het kerkhof is in 1834 gesloten. De ringmuur rond het kerkterrein dateert van 1813. Aansluitend op de gemetselde hekpijlers van de toegang tot het terrein staat de voorm. portierswoning (Oudestraat 28) uit circa 1813. Vlakbij de kerk bevindt zich een waterput met cisterne (Oudestraat ong.) [2]. In deze

Veere, Waterput met cisterne (1993)

[p. 246]

Veere, Campveersetoren

in 1541-'43 mede voor de Schotse wolhandelaren gebouwde cisterne werd via loden pijpen onder de straat het water van het kerkdak opgevangen. Mogelijk naar ontwerp van Keldermans werd de put in 1551 overdekt door een laat-gotisch achtzijdig natuurstenen gebouw met tentdak en een straalgewelf met natuurstenen ribben. Aan één van de drie gesloten zijden is het wapen van Veere aangebracht. De vijf open zijden hebben Tudorbogen op slanke zuilen. In 1968 en 2000 is het bouwwerk gerestaureerd.

Overige kerken. Uit 1905 dateert de voorm. Geref. kerk (Kaai 53) [3], een in de straatwand opgenomen zaalkerk voorzien van rondboogvensters. De voorm. R.K. kerk O.L.-Vrouwe ter Sneeuw (Kaai 33) [4] is een kleine zaalkerk uit 1912, voorzien van spitsboogvensters en een houten dakruiter met luidklokje. In 1968 is het kerkje gesloten en tegenwoordig als winkel in gebruik.

Het godshuis (Kerkstraat 7) [5], een wit gepleisterd driebeukig pand met lijstgevels, kreeg in 1819 het huidige aanzicht. De oorsprong van het pand gaat mogelijk terug tot de 14de eeuw. In 1580 kwam het aan burgemeester Van Reygersbergh, wiens dochter trouwde met Hugo de Groot. In de 17de en 18de eeuw waren het patriciërshuizen. Van 1819 tot 1972 was het geheel in gebruik als gasthuis. Van 1976 tot 1996 diende het als gemeentesecretarie en sinds 1997 is het een particulier kantoor.

De voorm. Vrijmetselaarsloge ‘l'Enfant de la Vertu’ [6] bevond zich van 1789 tot 1828 in het pand Kaai 47, dat samen met het naastgelegen Kaai 49 achter één 19de-eeuwse lijstgevel is gebracht.

Verdedigingswerken. Restanten van de rond 1500 aangelegde zeefortificatie zijn de walmuren [7] vanaf het Oranjebolwerk tot aan het Noorderhavenhoofd en vanaf het Blauwhoofd bij de Zuidhavenpoort tot aan de ingang van het Kanaal door Walcheren. Uit dezelfde tijd dateert de Campveerse toren (Kaai 2) [8], een halfronde op de walmuur gebouwde verdedigingstoren met natuurstenen speklagen. Sinds 1540 bezit de toren de functie van stadsherberg. Bij de restauratie in 1950 zijn het hoge dak en de top van de met pinakels versierde trapgevel aan de stadszijde weer aangebracht. Aan de oostzijde bevindt zich een langgerekte vleugel, die in 1738 is aangebouwd op een gedeelte van de oude walmuur. Aan de zeezijde is het muurwerk opgebouwd uit lagen baksteen afgewisseld met lagen natuursteen en voorzien van een overbouw op een gemetseld rondboogfries. Aan de stadszijde bevindt zich een rondboogdoorgang met natuurstenen omlijsting. De in 1916 ingrijpend gerestaureerde Zuidhavenpoort (Kaai 4) [9] grenst aan de Campveerse toren en geeft toegang tot het Havenhoofd. Aan de havenzijde heeft het gebouw een laat-18de-eeuwse gevel met korfboogvormige doorgang. De stadszijde werd in 1738 gewijzigd. Drie bastions van de eind 16de eeuw aangelegde vestingwerken aan de zuid- en westzijde van de stad zijn nog goed te herkennen, met name het bastion waarop windmolen De Koe is geplaatst. Eveneens herkenbaar is de structuur van de door de Fransen in 1812-'13 aan de landzijde van de stad gebouwde vestingwerken met bastions, tussenliggende wallen en veste naar ontwerp van kapitein Maintenay.

Het stadhuis (Markt 5) [10] is een rijzig, onderkelderd pand met een slanke traptoren aan de achterzijde. Naar ontwerp van Evert Spoorwater werd in 1474 begonnen met de bouw van dit laat-gotische stadhuis, voorzien van een basement en zijgevel van Gobertangesteen en een voorgevel van Ledesteen. De voorgevel is rijk uitgevoerd met arkeltorentjes en kruiskozijnen met korfbogen en gotische traceringen. Beeldnissen met baldakijns bevatten beelden van de heren en vrouwen van Veere. De huidige zijn replica's

[p. 247]

uit 1934 van L.O. Wenckebach. De originele beelden uit 1517 van Michiel Ywijnsz. bevinden zich in het museum De Schotse Huizen. De Vlaamse gevels zijn later aangebracht - mogelijk rond 1600 - in plaats van een gotische borstwering. Het huidige hardstenen bordes in Lodewijk XIV-stijl is van 1749; de oorspronkelijke ingang bevond zich in de rechter travee naast de huidige ingang. De natuurstenen traptoren tegen de bakstenen achtergevel werd na 1591 gedeeltelijk afgebroken en tussen 1594 en 1599 voorzien van de huidige bovenbouw met balustrade, klokkenstoel en ui-vormige spits, ontworpen door Adriaen de Muer. Onder de balustrade bevinden zich kariatiden vervaardigd door Hans Halewijn; de smeedijzeren bekroning en windvaan zijn van Hans Muller. In de toren hangen een door Pieter van den Ghein II gegoten uurklok (1594) en een carillon met zeventien klokken van Pieter van den Ghein VI (1735) en negen klokken van Andreas van den Ghein (1790).

De indeling van het stadhuisinterieur dateert grotendeels van 1699, toen de vierschaar werd vergroot. De daar geplaatste gotische schouw met betimmering van 1586 heeft men in 1699 in dezelfde trant uitgebreid. De hal is voorzien van een eenvoudige betimmering van 1701. De deurknoppen zijn een geschenk van koning-stadhouder Willem III, markies van Veere. De raadzaal op de verdieping bevat een schouw met gotische wangen en een boezem uit 1696 met een portret van Willem III door Johan van Haensberg. Ook in de secretarie is een gotische schouw aanwezig.

De voorm. openbare lagere school (Kerkstraat 6) [11] is een drieklassige gangschool uit 1883 met neorenaissance- en chaletstijl-details.

De zogeheten Schotse Huizen (Kaai 25-27) [12] zijn de belangrijkste Veerse woonhuizen en zijn sinds 1950 samen in gebruik als museum. Het huis 't Lammeken (Kaai 25) werd rond 1539 gebouwd voor Joos Oliviers, koopman van Schotse origine, schepen en later burgemeester van Veere. Dit onderkelderde diepe huis heeft een laat-gotische natuurstenen trapgevel met overhoekse toppinakel, sierankers en kruisvensters voorzien van korfbogen

Veere, Stadhuis (1979)

met gotisch traceerwerk. De bogen boven de deur en onderste vensters worden bekroond door een beeldje. Boven de ingang zit een gevelsteen met de voorstelling van een lam. In 1907 werd het huis eigendom van de Staat, waarna in 1910 een ingrijpende restauratie plaatsvond. In 1920 werd het huis als expositieruimte verhuurd aan de bewoners van het naastgelegen huis en maakte men een doorgang tussen beide huizen. In 1948-'49 zijn verschillende wijzigingen in het interieur aangebracht ten behoeve van de museumfunctie. Tegen de achtergevel bevindt zich een in 1908-'09 met gebruikmaking van vrijgekomen materiaal herbouwde traptoren. De voorgevel is in 1975-'76 gerestaureerd. Het classicistische poortje dat naar het achterterrein leidt, dateert uit circa 1650. Het buurhuis In den Struys (Kaai 27) heeft een in oorsprong 15de-eeuwse kelder. Rond 1539 werd het huis aangepast aan de nieuwbouw van het buurpand. Dat werk werd gestaakt en pas in 1561 (gevelsteen) in gewijzigde vorm voltooid in opdracht van de Schotse eigenaar Jacob Couper. De laat-gotische natuurstenen gevel heeft eveneens korfbogen met traceerwerk boven de vensters. Het zandstenen poortje naar het achterterrein dateert uit circa 1620. De schuifvensters en de ingangspartij zijn rond 1790 aangebracht. Een gevelsteen toont een dodo (geen struisvogel zoals de naam van het huis doet vermoeden). In 1789 kreeg

[p. 248]

Veere, Schotse Huizen

het huis officieel de bestemming van Natiehuis van de Schotse gemeenschap. Bij de daarop volgende verbouwing van het interieur heeft men de 16de-eeuwse indeling van het huis gewijzigd met een gang naar de achterkamer langs de voorkamer. Na de opheffing van de Schotse stapel in 1799 werd het huis een kledingen wapenmagazijn van het garnizoen. In 1824 heeft men de kap vernieuwd en de trapgevel vervangen door de huidige kroonlijst. In 1947 kwam het huis aan de Staat, waarna de verbouwing tot museum volgde.

Woonhuizen. In de binnenstad van Veere staan overwegend diepe huizen met afwisselend 17de-eeuwse trapgevels en 18de-eeuwse lijstgevels. Daarnaast is er een klein aantal dwarse eenlaagspanden, hoofdzakelijk uit de 18de en 19de eeuw. Achter een deel van de 17de- en 18de-eeuwse gevels gaat een 16de-eeuwse kern schuil. Veel panden zijn in de 19de eeuw vereenvoudigd of zelfs verlaagd. Het huis Markt 7, volgens de jaartalankers gebouwd in 1579, heeft een 17de-eeuwse trapgevel met overhoekse toppinakel en natuurstenen banden en hoekblokken. De achtergevel is grotendeels in hout uitgevoerd. Bij een ingrijpende restauratie in 1938 (gevelsteen) kreeg het pand weer het 17de-eeuws aanzicht. Ook de panden Markt 2-4 zijn bij ingrijpende restauraties in 1946 en 1954 in 17de-eeuwse vorm hersteld met een trapgevel met overhoekse toppinakel. Markt 2 bezit een houten pui met gesneden consoles en houten puibalk ter ondersteuning van de uitkragende verdieping. Een restant van een vergelijkbare pui bevindt zich bij De Gulden Garnaele (Markt 3), waarvan de verdiepingen rond 1900 zijn gesloopt. Uit 1611 dateren het smalle pand Fortuna (Kaai 31) en Kaai 29, dat in 1878 een nieuwe pui kreeg in opdracht van slager E. Bonnet. Van 1906 tot 1994 heeft dit pand als postkantoor dienst gedaan. De rode metalen brievenbus herinnert hier nog aan. In den Coerenblom (Kaai 57) uit circa 1630, vroeger de Rederijkerskamer, is voorzien van een trapgevel met ontlastingsbogen, natuurstenen banden en waterlijst en een gevelsteen met de huisnaam. Enkele kleinere panden met een trapgevel zijn: Vanouds De Spaerpot (Kaai 91), met op de deuromlijsting het jaartal ‘1582’ geschilderd, Kaai 59, Kaai 101 (gepleisterd), Kraanstraat 4 (gepleisterd), Markt 31 en Kaai 107, beide voorzien van een 18de-eeuwse deuromlijsting met gesneden deurkalf.

Voorbeelden van panden met een tuitgevel zijn Den Ghulden Hooren (Kaai 51), deels voorzien van natuurstenen banden, Kapellestraat 5 uit circa 1600 (eind 19de eeuw vernieuwd) en Kapellestraat 7 uit 1607 (gerenoveerd 1967). Het pand De Roose (Markt 9) heeft een verlaagde tuitgevel met natuurstenen band en hoekblokken. De stenen kruiskozijnen zijn naar 17de-eeuwse model hersteld. Het in 1966 gerenoveerde huis Baljuwstraat 1 heeft een topgevel in gele baksteen met, waarschijnlijk bij een verbouwing verplaatste, jaartalankers.

De rond 1570 gebouwde, maar in de 18de of 19de eeuw gewijzigde huizen Kaai 75-83 zijn diepe tweelaags panden met eenvoudige neoclassicistische deuromlijstingen en veelal een vanaf de straat toegankelijke kelder. Het huis De Mereminne, thans ‘In 't Roode Cruys’ (Kaai 75) heeft een ingekorte, ingezwenkte topgevel. Het uit 1572 daterende huis De Houttuin (Kaai 77) toont op de verdieping banden van rode baksteen in lichtgeel metselwerk. Aan de achterzijde is het pand gedateerd ‘1614’. Het huis Den Spieghel (Kaai 81) uit 1574 is voorzien van een tuitgevel met vlechtingen en het pand Kaai 83 heeft een afgeknotte trapgevel met waterlijst en decoratieve natuursteen blokken.

Andere voorbeelden van in opzet 17de-eeuwse panden zijn In den Dolfijn (Markt 32) uit 1616 en De Pellicaan

[p. 249]

(Markt 34) uit 1629, met rechts een poortje uit 1651. Oudestraat 21 is een diep pand uit 1663 met banden en ontlastingsbogen van rode baksteen in het gele metselwerk. Opvallend is het 18de-eeuwse gesneden deurkalf met twee bazuinblazende engelen.

Het Moriaenshooft (Kaai 89) heeft een 18de-eeuwse gepleisterde, maar in opzet 16de-eeuwse puntgevel met schuifvensters. Inwendig bevinden zich samengestelde balklagen en een van elders overgebrachte monumentale midden-18de-eeuwse schouw. In opzet oudere panden met een 18de-eeuwse ingezwenkte lijstgevel zijn het tweelaagse huis De Goutsbloeme (Markt 22), in oorsprong uit 1570, en het eenlaagspand Kaai 99, oorspronkelijk uit 1540; beide hebben gevels met natuurstenen aanzetvoluten. Verder het pand Den Vogel Fenix (Markt 30) uit 1621, met een rond 1960 herstelde ingezwenkte lijstgevel, en het gepleisterde dubbelpand Kaai 63, met links een 18de-eeuwse ingezwenkte lijstgevel en rechts een sterk

Veere, Woonhuizen Markt 2-4

gerestaureerde 17de-eeuwse trapgevel. Die laatste draagt de jaartalankers ‘1738’ en bevat een replica van een gevelsteen uit 1649 met de voorstelling van een zakkendrager. Van dit huis stammen onder meer de kelders met tongewelven, de balklagen en een terracotta oeil-de-boeuf uit de 17de eeuw. Het huis 't Bordeaux Oxhooft (Kaai 23) heeft een gepleisterde ingezwenkte lijstgevel en links een overbouwde gang. De deuromlijsting is uitgevoerd in Lodewijk XV-stijl. Het in opzet 17de-eeuwse huis St. Maerten (Kaai 13) heeft een versierde hardstenen plint en een deuromlijsting met fraai gesneden gebogen houten kalf in Lodewijk XV-stijl. Ernaast staat een gebeeldhouwd zandstenen poortje in maniëristische stijl met in cartouches op de posten het jaartal ‘1613’.

De diepe huizen De Mutse en de Zevensterre (Kaai 15-17) zijn in de 18de eeuw achter één geprofileerde lijstgevel gebracht en voorzien van een classicistische deuromlijsting. Een gevelsteen met tekst herinnert aan het feit dat de notaris en schrijver Adriaen Valerius hier heeft gewoond (in het plantsoen aan de Oliemolenstraat staat een door M. Andriessen in 1979 vervaardigd bronzen standbeeld van Valerius).

Een 18de-eeuwse lijstgevel hebben verder de huizen 't Waterschip (Kaai 19), Kaai 39, Den Nobel (Kaai 45), Den Gouden Leeuw (Markt 10; gepleisterd) en Het wapen van Oostenrijck (Kaai 21; geverfd) met links een bijgetrokken gang en fraaie deuromlijsting in Lodewijk XV-stijl. Voorbeelden van 18de-eeuwse brede herenhuizen zijn De Oude Pastorie (Markt 35) uit 1778 en De Courtouwe, thans ‘Het Rooster’ (Kapellestraat 25). Omstreeks 1850 ontstond het gepleisterde herenhuis Markt 6 door uitbreiding van een ouder, mogelijk 17de-eeuws, huisje (linkerdeel).

Het Schaffershuis (Oudestraat 51) is een gepleisterd diep eenlaagspand met een omlijste ingang. Het was het woonhuisgedeelte van het Veerse stadstimmerhuis. In 1857 heeft men de bijbehorende werkplaats afgebroken en de kap van het woonhuis vernieuwd. De achterkamer, oorspronkelijk keuken, heeft een 18de-eeuwse betimmering. Andere voorbeelden van 18de-eeuwse eenlaagspanden zijn Oudestraat 23 en Oudestraat 25. Van iets jongere datum zijn de eenvoudige dwarse eenlaagspanden Warwijcksestraat 9-15 en Oudestraat 53-55, een gepleisterd woonhuis met bedrijfsgedeelte. Het dubbelpand Warwijcksestraat 10 is een woonhuis met werkplaats uit circa 1800. Het onderkelderde en later verlaagde diepe huis Markt 8 heeft een gepleisterde lijstgevel en vensters met een opvallende roedenverdeling uit circa 1840.

De rond 1890 gebouwde arbeiderswoningen Oliemolenstraat 4-12 zijn geplaatst onder een doorlopend zadeldak. De dakkapellen zijn later aangebracht. Uit circa 1900 dateren de woningen Oliemolenstraat 2, het complex Oudestraat 16-24 en het als woon- en winkelpand gebouwde Kapellestraat 14.

Het café-restaurant ‘Magasin d'Ouwe Werf’ (Bastion 2) is een wit

[p. 250]

Veere, Windmolen De Koe

gepleisterd pand met lage verdieping, gebouwd rond 1840 op de plaats van de oude stadsscheepswerf.

Pakhuizen. Het nu als woonhuis in gebruik zijnde pand Simon Oomstraat 3 is het voorm. pakhuis Cromhout uit 1610. De trapgevel is voorzien van een toppinakel, waterlijsten en banden van natuursteen. Het later van een kroonlijst voorziene pakhuis Kaai 43 is op twee gebeeldhouwde cartouches gedateerd ‘1641’.

Het zakkendragershuisje (Kaai 41) [13], een smal pand met (gerestaureerde) trapgevel, was in de 17de eeuw in gebruik bij het zakkendragersgilde en heeft nadien als stadsgevangenis en magazijn gediend.

De voorm. smederij Warwijcksestraat 19 is een van oorsprong vroeg-18de-eeuws dwars pand met een houten travalje aan de straatzijde.

Windmolen ‘De Koe’ (Warwijcksestraat

Veere, Sluismeesterswoning

16) [14] dateert uit 1909. Deze op een bastion geplaatste ronde stellingmolen heeft een deels wit geverfde bakstenen romp en een met zink gedekte kap. Ingemetselde gevelstenen, waarvan één met het wapen van Veere en één met het jaar 1736, herinneren aan de in 1909 afgebrande voorganger, een bakstenen grondzeiler. Bij de restauratie rond 1975 is de korenmolen beneden als woning ingericht. Het voormalige molenaarshuis (Warwijcksestraat 4) was oorspronkelijk ook weegstation en pakhuis.

Het sluizencomplex in het Kanaal door Walcheren, aangelegd in 1867-'73, bestaat uit een recent geheel gerenoveerde grote sluis, voorzien van gebogen ijzeren puntdeuren, een rond 1910 gerenoveerde kleine schutsluis (bij Kanaalweg Westzijde 16) en de Oostersluis (bij Kanaalweg Oostzijde 7), een tegelijk met de uitvoering van de kanaalwerken aangelegde uitwateringssluis. Bij de sluizen staan verschillende dienstwoningen en loodsen, waaronder de sluismeesterwoning (Kanaalweg Westzijde 7) en een wachthuis met sluismeesterkantoor (Kanaalweg Westzijde 9), gebouwd in 1879 en rond 1910 voorzien van een vakwerktopgevel. Verder zijn er de dienstwoningen (Kanaalweg Westzijde 2-6 en 8-12) van 1872. Deze zijn via een eenvoudige laat-19de-eeuwse ijzeren voetgangersbrug (bij Kanaalweg Westzijde 6) verbonden met de kanaaldijk. In vakwerk opgetrokken is de voorm. mijnenloods (Kanaalweg Westzijde 5) uit circa 1910.

Aan de oostzijde van het kanaal kwam in 1916 in opdracht van de Koninklijke Marine een gebouwencomplex tot stand. Het mijnenmagazijn (Kanaalweg Oostzijde 5) is een geheel in monoliet gewapend beton opgetrokken grote driebeukige hal met verhoogde middenbeuk. Verder zijn er een E-vormige, in gewapend beton uitgevoerde, aanlegsteiger en een betonnen kantinegebouw (Kanaalweg Oostzijde 3).

Zanddijk. Dit kleine dorp ten zuiden van Veere is ontstaan rond 1150 bij een kruising van oude doorgaande wegen en de oudste voorganger - een mottekasteel - van het rond 1572 verwoeste kasteel Sandenburgh van de heren van Borssele. De oude Alg. begraafplaats (bij Zanddijkseweg 2) heeft een gietijzeren toegangshek en enkele laat-19de-eeuwse graven. Oorspronkelijk was dit het kerkhof van de in 1572-'74 verwoeste middeleeuwse kerk van Zanddijk, dat in 1834 als begraafplaats voor Veere en Zanddijk in gebruik werd genomen. Voorbeelden van laat-17de- en 18de-eeuwse woonhuizen zijn de eenvoudige dwarse panden Veerseweg 36-42, het huis Veerseweg 52, met deels gecementeerde gevels, en het hoekpand Veerseweg 54 met werkplaats. Het rond 1905 gebouwde dwarse huis Veerseweg 48 is voorzien van neorenaissance-details. De boerderij Veerseweg 31 bestaat uit een houten dwarsdeelschuur uit 1894 en een dwars woongedeelte uit 1905.