Monumenten in Nederland. Zeeland

Sint Philipsland, Herv. kerk

Sint Philipsland
(gemeente Tholen)

Voorstraatdorp met kerkring, ontstaan op in 1487 bedijkte schorren en platen. Dit geschiedde in opdracht van Anna van Bourgondië, een bastaarddochter van Philips van Bourgondië. Overstromingen in 1509 en 1530 maakten het eiland onbewoonbaar. Met de herdijking in 1642 kwam de huidige regelmatige dorpsaanleg met Voorstraat en Achterstraat tot stand. In 1884 kreeg het eiland een verbinding met Noord-Brabant (Slaakdam). Na 1900 breidde het dorp zich aan de oostzijde uit en na de Watersnoodramp van 1953 volgden uitbreidingen naar het noorden en westen en een wegverbinding met Tholen.

De Herv. kerk (Kerkring 2) is een aan beide korte zijden driezijdig gesloten zaalkerk met dakruiter, gebouwd in 1668 in sobere classicistische stijl en voorzien van dorische pilasters. De dakruiter werd in 1844 hersteld. Tot de kerkinventaris uit de bouwtijd behoren de preekstoel, een koperen lezenaar en een lichtkroon. Het verenigingsgebouw aan de westzijde is na 1953 gebouwd. Uit 1873 dateert de pastorie (Kerkring 3), een middenganghuis met neoclassicistische details.

Overige kerken. De kerk van de Oud Geref. Gemeente (Achterstraat 31) is een zaalkerk uit 1871 met dakruiter. De klamplaag van witte steen bij de voorgevel en de rechter zijgevel zijn een toevoeging uit circa 1980. Uit 1939 dateert de sobere zaalkerk van de Geref. Gemeente (Voorstraat 19), uitgevoerd in zakelijk-expressionistische stijl.

Sint Philipsland, Boerderij Hollandshoeve

Het voorm. raadhuis (Kerkring 1) werd in 1962 gebouwd naar een traditionalistisch ontwerp van A.J. Argelo. Iets rijker uitgevoerd zijn het raadzaalgedeelte en de kantoorvleugel. Ernaast staat een gelijktijdig opgerichte muziektent van het ‘bühne-model’ met gesloten achterwand.

Woonhuizen. Bepalend voor de bebouwing van Sint Philipsland zijn de dwarse eenlaags huizen. Midden-19de-eeuws is het gepleisterde huis Kerkring (bij Voorstraat 4). De woonhuizen Voorstraat 38 en Voorstraat 50 zijn rond 1880 gebouwd, het tweelaags huis Voorstraat 19 en de met mansardedaken en neorenaissance-details uitgevoerde huizen Voorstraat 3 en Voorstraat 5 rond 1900. Van siermetselwerk en een rijk sierspant in chaletstijl voorzien is Voorstraat 13 (circa 1895). Vergelijkbaar zijn de rond 1910 gebouwde huizen Stationsstraat 1 en Stationsstraat 3 met een sober sierspant. Een zakelijk-expressionistische vormgeving vertonen de villa's Oostdijk 43 (circa 1925) en Buitenlust (Oostdijk 53).

Boerderijen. De boerderij Dijkzicht (Henriëttedijk 5) uit circa 1880 heeft een gepleisterd dwars woonhuis. Het forse villa-achtige woonhuis van de Hollandshoeve (Oostdijk 55) werd in 1916 gebouwd. In het dak van de dwarsdeelschuur is de boerderijnaam in dakpannen ingelegd. Deze schuur dateert uit 1925, maar is na een brand in 1986 herbouwd. De grote boerderij Steenen

[p. 228]

Sint Philipsland, Watertoren

Poort (Zuiddijk 72), met forse dwarsdeelschuur, dateert uit circa 1915. In de omgeving van Sint Philipsland liggen de boerderij Lange Kruisweg 2 uit 1923, met een eenlaags woonhuis dwars voor een dwarsdeelschuur, en de boerderij Broedershof (Noorddijk 2) met villa-achtig woonhuis uit dezelfde tijd.

Windmolen ‘De Hoop’ (Oostdijk 2) is een kleine achtkantige houten grondzeiler met een verticaal beplankte onderbouw en een gepotdekseld, ingesnoerd bovengedeelte. Deze korenmolen werd mogelijk in 1724 voor molenaar Cornelis Mol gebouwd door molenmaker Jan van den Bos. Restauraties zijn uitgevoerd in 1970-'72 en 1988. Bovendien heeft men de molen in 1980 in het kader van de dijkverhoging ruim één meter opgevijzeld.

De weegbrug met weeghuisje (Oostdijk 6) en de naastgelegen loodsen bij de haven zijn karakteristiek voor een landbouwgebied. Het huisje dateert uit circa 1920 en heeft pinakeltjes op de hoeken van het betonnen dak.

De watertoren (Rijksweg 4) is een gewapend betonconstructie met vlakbodemreservoirs en een koperen tentdak, gebouwd in 1925 naar ontwerp van H. Sangster. De detaillering is geïnspireerd op de art déco.

De Alg. begraafplaats (tegenover Deensestraat 4) werd aangelegd in 1871. Opvallend is het omhekte graf van dominee P. van Dijke († 1883).

Dijken en dammen. Na een eerste begin in 1858 van een dam voor

Sluis

1	R.K. St.-Joannes de Doperkerk (zie p. 229)
2	Ursulinerklooster (p. 230)
3	Nieuwe Westpoort (p. 230)
4	Zuidpoort (p. 230)
5	Oostpoort (p. 230)
6	Stadhuis (p. 230)
7	Hoofdwacht en brandweerkazerne (p. 231)
8	Douanekantoor (p. 231)
9	Openbare lagere school (p. 231)
10	R.K. lagere school (p. 232)
11	windmolen De Brak (p. 232)
12	AMRO-bank (p. 232)
13	bankgebouw Grote Markt 20 (p. 232)
14	Alg. begraafplaats (p. 232)

inpoldering en aanslibbing kwam in 1884 met de Slaakdam een eerste vaste verbinding van Sint Philipsland met Noord-Brabant tot stand. Met de aanleg van het Schelde-Rijnkanaal werd de dam in 1973 vervangen door een brug. Gelijktijdig realiseerde men de Krabbenkreekdam als verbinding met Tholen. De in 1988 voltooide Philipsdam, voorzien van een sluizencomplex (Krammersluizen) en een scheidingssysteem voor zoet en zout water, is aangelegd in het kader van de Deltawerken. De dam loopt vanaf de noordoostzijde van het eiland naar de Grevelingdam en vormt daarmee de verbinding van Sint Philipsland met Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee.