Sint Annaland
(gemeente Tholen)
Voorstraatdorp met kerkring, gesticht vanaf 1476 na de bedijking van de schorren van het zogeheten Nieuwland (nu Oudelandpolder). Dit geschiedde in opdracht van Anna van Bourgondië, zuster van hertog Karel de Stoute. Met de aanleg van de Suzannapolder (1668), genoemd naar de dochter van Constantijn Huygens, kreeg de haven van Sint Annaland een kort havenkanaal. De belangrijkste bebouwing verrees aan de Voorstraat, de verbinding tussen de haven en de oorspronkelijk geheel omgrachte kerk. Het dorp werd in 1692 door brand geteisterd en ook dijkdoorbraken eisten van tijd tot tijd hun tol. Na de overstroming van 1953 is Sint Annaland uitgebreid aan de west- en zuidzijde. In 1960 heeft men de oude haven gedempt en aan de noordzijde een nieuwe haven aangelegd.
De
Herv. kerk (Ring 1) is een recht gesloten kruiskerk voorzien van een ingangsportaal en een toren met houten lantaarn en tentdak. Deze kerk kwam in 1899 tot stand in neoromaanse stijl ter vervanging van de oude St.-Annakerk uit
Sint Annaland, Woonhuis Voorstraat 38
1494. Rond 1910 kreeg de toren lagere aanbouwen met zij-ingangen. De kerk is in 1930 gerestaureerd en in 1957 uitgebreid met een transept voorzien van kleine portalen.
Het weeshuis (Bierensstraat 22), een groot tweelaags pand in neoclassicistische stijl, dateert uit 1897.
Het voorm. postkantoor (Bierensstraat 2) is rond 1935 in traditionalistische vormen gebouwd.
Het voorm. raadhuis (Bierensstraat 6), thans streekmuseum ‘De Meestoof’, werd in 1940 in traditionalistische vormen gebouwd naar ontwerp van A. Rothuizen. Het heeft twee lagere achtervleugels, een lager dwars bouwdeel (rechts) en een sobere toren met een kleine lantaarn. In terracottategels is het wapen van Sint Annaland aangebracht. Het raadhuis herbergde tevens een veldwachterwoning, een cachot en een brandspuitenhuis.
Woonhuizen. Het enige huis dat bij de dorpsbrand van 1692 gespaard bleef, is
Voorstraat 38. Dit onderkelderde diepe pand uit circa 1630 heeft een trapgevel met toppinakel, sierankers en metselmozaïek. Boven de ingang bevindt zich een maniëristische cartouche met opschrift. De wenkbrauwen boven de vensters eindigen in gebeeldhouwde kopjes. De roedenverdeling van de ramen is 18de-eeuws.
Voorstraat 6 bezit een trapgevel met de jaartalankers ‘1694’ en een toppinakel op gebeeldhouwd
Sint Annaland, Woonhuis Voorstraat 29
kopje. Het diepe pand met zijkamer is voorzien van een gevel met gezwenkte rollaag. De gecementeerde voorgevel van
Voorstraat 4 heeft sierankers met het jaartal 1695; de klokgevelvorm is 18de-eeuws. De klokgevel van
Voorstraat 43 draagt de jaartalankers ‘1712’. Rond 1800 gebouwd is het vrijstaande woonhuis
Landzicht (Breedenvlietsedijk 3), gelegen ten noorden van het dorp. De tuitgevels met vlechtingen zijn voorzien van de jaartalankers ‘1803’ en de letterankers ‘G.P.D.’
Uit het eind van de 19de eeuw zijn enkele forse woonhuizen behouden in Sint Annaland. Voorstraat 29 is een monumentaal tweelaags herenhuis met praktijkruimte, gebouwd rond 1895 in eclectische stijl. Eenvoudiger zijn Den Groote Crabbe (Voorstraat 37) en het woon- en winkelpand Voorstraat 46 (beide circa 1900). In dezelfde stijl maar met gezwenkte topgevels uitgevoerd zijn Voorstraat 32 (1882; gevelsteen), Voorstraat 44 (circa 1900) en Voorstraat 34 (circa 1915). Bijzonder en gaaf zijn de met de gevels gekoppelde panden Bierensstraat 26-28 (1895). Jugendstil-details heeft de in 1915 opgetrokken villa Bierensstraat 13 met erker. Een aardige topgevel met rolwerk bezit Voorstraat 10 (circa 1915). Voorbeelden van vrijstaande huizen met mansardedaken en serliana-vensters in de topgevel zijn Bierensstraat 29-33 en 37-39. Karakteristiek voor de rond 1920 ontstane lintbebouwing aan de Bierensstraat zijn ook de gekoppelde woonhuizen Bierensstraat 19-21, met hoefijzerbogen, en Bierensstraat 34-36 met klokgevels en gekoppelde toppinakels. Expressionistische details vertoont het met erker uitgevoerde huis