Monumenten in Nederland. Zeeland

Retranchement, Herv. kerk

Retranchement
(gemeente Sluis)

Vesting, gesticht in 1604 door prins Maurits en oorspronkelijk Cadsandria genoemd. In eerste instantie ging het om twee vierkante redoutes, te weten fort Oranje (noord) en fort Nassau (zuid), waarmee het Zwin en daarmee de toegang tot de haven van het destijds pas veroverde Sluis kon worden verdedigd. Rond 1644 volgde een verdere uitbouw van wat Retranchement (Frans voor verschansing) ging heten met drie bastions tussen de beide forten. Ook verrezen toen de eerste burgerwoningen. Fort Oranje werd in 1682 door het Zwin verzwolgen. Onder leiding van Carl Diederik du Moulin bracht men in 1784 bij de resterende vesting verbeteringen aan. Door de aanleg van de Zwinpolder bij Sluis (1864) en de Willem-Leopoldpol-

[p. 211]

der (1873) verdween het Zwin, maar bleef het Uitwateringskanaal bestaan, dat in de haven van Cadzand uitkomt.

Verdedigingswerken. Van de waarschijnlijk onder leiding van David van Orliens en Philips Vlamingh in 1621-'22 verbeterde forten Oranje en Nassau is de gebastioneerde redoute van fort Nassau aan het einde van de Dorpsstraat nog duidelijk zichtbaar. Ook van de drie rond 1644 aangelegde verbindende bastions zijn de aardwerken aan de noordoostzijde (Molenstraat ong.) bewaard gebleven.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 16) is een bescheiden, dwars geplaatste zaalkerk met schilddak en dakruiter. Deze in 1630 gebouwde garnizoenskerk is voorzien van rondboogvensters met traceringen. Het in 1827 vernieuwde daktorentje bevat een door Johannes la Fort gegoten klok (1793?). In 1871 werd schade aan de kerk hersteld. Het interieur kreeg rond 1900 een vlakke zoldering. Vervolgens werd in 1948 het exterieur van de kerk gerestaureerd, in 1955 het interieur. Tot de inventaris behoort een preekstoel uit circa 1630.

De voorm. openbare lagere school (Markt 1) is een vierklassige middengangschool met geaccentueerde ingangspartij, gebouwd in 1884 naar ontwerp van L. Kuiler. Boven de ingang bevindt zich een cartouche in neorenaissance-stijl met als opschrift ‘Gemeenteschool’.

Woonhuizen. Het forse dwarse huis Dorpsstraat 5 is voorzien van de jaartalankers

Retranchement, Openbare lagere school

‘17..’; het huidige aanzien is echter laat-19de-eeuws. Dorpsstraat 24 is rond 1910 gebouwd als dokterswoning met praktijkruimte.

Boerderijen. De boerderij Markt 11 heeft een gepleisterd woongedeelte, waarvan de kern waarschijnlijk vroeg-19de-eeuws is. De boerderij De Vlierhof (Braamdijk 9) in de buurtschap Terhofstede heeft een dwars geplaatst woonhuis van 1870. De opvallend aan de noordzijde van de vesting gelegen Oranjehoeve (Noordstraat 47) is een wederopbouwboerderij uit circa 1950. De windmolen (Molenstraat 1) is een open standerdmolen op een molenberg, gesticht in 1643 door Bartholomeus de Vos. In de van een schalieënkap voorziene kast bevinden zich twee zolders. In 1818 is de korenmolen omgewaaid en opnieuw opgebouwd. Herstellingen zijn uitgevoerd in 1948, 1956 en 2002-'03.

Retranchement, Windmolen