Monumenten in Nederland. Zeeland

Renesse
(gemeente Schouwen-Duiveland)

Kerkringdorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de duinrand. Graaf Floris V schonk het gebied in 1229 aan Costijn van Zierikzee, die ten oosten van de huidige dorpskern een kasteel liet bouwen nabij een kreekmond. Na de verwoesting van dit kasteel in 1297 ging het ambacht over op de heer van Haamstede en verrees er een nieuw kasteel. De dorpskerk werd mogelijk al eind 12de eeuw gesticht door het Utrechtse kapittel van St. Jan. Vervolgens kwam er een wijde - bijna vierkante - kerkring tot stand. Rond

Renesse, Herv. kerk

1900 breidde het dorp zich uit langs de weg naar Haamstede. In de 20ste eeuw, maar vooral na de Tweede Wereldoorlog heeft Renesse zich ontwikkeld tot een toeristendorp met een groot aantal recreatiewoningen en pensions in de duinen.

De Herv. kerk (Lange Reke 6-7), oorspronkelijk gewijd aan St. Jacobus, is een eenbeukige kerk met een recht gesloten koor en een toren van vijf geledingen met haakse steunberen, achtzijdige traptoren en een naaldspits. De onvoltooide toren stamt uit de eerste helft van de 15de eeuw en bevat een door Pieter van Dormen gegoten klok (1458). Bij de bouw van het huidige laat-gotische schip in 1506 (stichtingssteen) werd het grote spitsboogvenster boven de toreningang

[p. 209]

Renesse, Slot Moermond, plattegrond

uitgebroken en de doorgang naar de kerk vergroot. In de buitenmuren van de kerk zijn groen verglaasde baksteenkoppen verwerkt, in kruisvormige motieven. De dagkanten en hoekblokken van de steunberen zijn in natuursteen uitgevoerd. Bij de sloop van het laat-middeleeuwse koor in 1916 kwamen resten van een romaanse voorganger (circa 1300) aan het licht. De in 1924 ter plaatse gebouwde school heeft men in 1976 gesloopt en vervangen door een reconstructie van het genoemde romaanse koor. Verder is de kerk gerestaureerd in 1949-'51 en de toren in 1954, waarbij inwendig een gewelf is aangebracht. De consistorie dateert van 1976.

Het kerkinterieur wordt gedekt door een bij de restauratie in 1949-'51 ten dele vernieuwd houten tongewelf met geprofileerde ribben. Tot de inventaris behoren een preekstoel (circa 1700) afkomstig uit de in 1959 gesloopte kerk van Elkerzee, vijf rouwborden (tweede helft 18de eeuw), een herenbank met Lodewijk XV- en XVI-details (1790) en een door de Duitse firma Oberlinger gebouwd orgel (1882).

Slot Moermond (Laone 12) is een omgracht kasteel met parkaanleg aan de oostzijde van Renesse. Kort na 1229 verrees in opdracht van Costijn van Zierikzee ten oosten van het huidige slot een grote ronde waterburcht, die in 1297 werd verwoest. Met sloopmateriaal van dit eerste kasteel liet Arent van Haamstede vóór 1339 een nieuw en kleiner kasteel bouwen ten zuidoosten van het huidige slot. Van dit rond 1500 tot ruïne vervallen kasteel werd het bijbehorende poortgebouw uit circa 1400 in 1513 omgebouwd tot een buitenverblijf voor Jacob van Serooskerke, het derde en huidige kasteel. De poort werd dichtgemetseld en de kelder kreeg gewelven. Met sloopmateriaal werd op de zuidwesthoek een vleugel aangebouwd, die korte tijd later aan de zuidzijde werd verlengd. In 1612 kocht Iman van Zuidland, later burgemeester van Zierikzee, het slot. Hij liet in 1612-'13 een traptoren met achtzijdige bovenbouw en belvedère optrekken op een 16de-eeuwse vierkante onderbouw. Verder kwam toen de oostvleugel tot stand met een dorisch poortje in maniëristische stijl (1613). De oudere westvleugel kreeg een nieuwe gevel aan de ontstane binnenplaats.

Het slot onderging herstellingen in 1751 in opdracht van Pieter Kemp en in 1911 liet J.J. Vriesendorp het complex restaureren naar plannen van J. Hoogenboom. Na de ernstige schade als gevolg van de Watersnoodramp in 1953 vond in 1957 een archeologisch onderzoek plaats. In 1958-'60 volgde een restauratie waarbij het kasteelterrein opnieuw werd ommuurd en voorzien van drie hoektorens. Van de voorm. oranjerie, gebouwd rond 1840 in opdracht van mevr. J. van der Wolff, resteert alleen de pilastergevel in neoclassicistische stijl. Bij het slot

Renesse, Slot Moermond

horen verder een vermoedelijk 18de-eeuwse boerderij en een theekoepeltje met rustieke imitatie-takken en - boomstronken van cementpleister, alsmede gerotste muren (circa 1910). De oprijlaan wordt afgesloten door een hek met bakstenen pijlers uit circa 1911.

Woonhuizen. Uit de 17de eeuw dateren twee wit geschilderde diepe huizen met trapgevels voorzien van toppinakels, te weten: Het Wapen van Zeeland (Korte Reke 1), met muizentandlijst en sierankers, en het vroegere hotel De Waerelt (Korte Reke 9) uit 1693 (jaartalankers). Uit de tweede helft van de 17de eeuw stamt verder Huis de Helle (Helleweg 4), een vrijstaand buitenhuis met souterrain en bel-etage en twee - aan de duinzijde verbonden - schilddaken. Het ingangshek dateert uit de 18de eeuw. In oorsprong midden-18de-eeuws, maar rond 1860 gepleisterd en voorzien van hoekrisalieten en een dakerker, is het forse herenhuis Huis Grol (Stoofweg 4) met pronkrisaliet. Het rijke smeedijzeren inrijhek is uit circa 1750.

Karakteristiek voor de dorpsbebouwing zijn de dwarse eenlaagshuizen met lijstgevels. In het laat-18de-eeuwse pand Kromme Reke 9 zijn twee woningen gecombineerd onder één zadeldak. Het heeft enige tijd als raadhuis gediend. In 1785 (gevelsteen) opgetrokken is het L-vormige huis Korte Reke 5 en rond

[p. 210]

Renesse, Recreatiewoning De Schelp

1800 en later gebouwd zijn Lange Reke 9-10 en 12. Uit het eind van de 19de eeuw dateren Korte Reke 7, Lange Reke 22-23 (met werkplaats) en de vrijstaande huizen Laone 27 (circa 1870) en Laone 1 (circa 1880). Rond 1900 ontstonden panden in neoreaissance-stijl met gepleisterde banden en sluitstenen, zoals Korte Reke 8 en 12, Hogezoom 117-119 en De Pyramide (Laone 22). De invloed van de chaletstijl is zichtbaar bij enkele diepe huizen met bewerkte windveren, zoals Hogezoom 165, 188 en Landzicht (Hogezoom 123). Deze huizen en de dwarse (winkel)panden Lange Reke 19-21 dateren uit circa 1910. Expressionistische details vertonen het diepe huis Kromme Reke 3, met afgeknotte tuitgevel en een serliana in de geveltop, en de kleine L-vormige villa Hogezoom 112 met erker.

Recreatiewoningen. Achter de duinen werden vanaf circa 1920 woningen gebouwd voor vakantiebewoning, zoals in hout de woning De Golfbreker (Weekendlaantje 3-5; circa 1930) en in steen De Zonnehoek (Scholderlaan 17; circa 1930) en Braamhoek (Jonkersweegje 3 (circa 1930). Van de op initiatief van ondernemer N. Beije planmatig ontwikkelde complexen is het wijkje aan de Duinweg e.o. als een van de weinige overgebleven. Tussen 1932 en 1935 kwamen naar plannen van timmermanaannemer J. Oudkerk, circa twaalf vakantiehuizen met tentdaken tot stand: De Krekel (Duinweg 1), De Schelp (Duinweg 2), De Zeester (Duinweg 3), Parnassia (Duinweg 5), De Distel (Duinweg 24), Huize ter Duin (Oude Moolweg 60) en Het Elzenhoekske (Bremweg 10). De recreatiewoning De Meidoorn (Bremweg 2) werd in 1938 gebouwd door J. Oudkerk naar plannen van de architect Holtkamp.

Horeca. Tot pension verbouwd zijn Huize Zeerust (Rampweg 1; circa 1870) en de wit gepleisterde neoclassicistische villa Hogezoom 186 (circa 1880). Het pension Westerduin (Laone 6) is een rond 1900 in chaletstijl opgetrokken dwars pand met een dakerker boven de risalerende entreepartij.

Boerderijen. De in opzet 18de-eeuwse boerderij Wilhelminaweg 2, thans museum ‘Ecoscope’, bestaat uit een woongedeelte en een met hout beklede schuur onder één dak. Van hetzelfde type, maar monumentaler, is de ten zuiden van het dorp gelegen boerderij Ruimzicht (Lagezoom 27). Deze rond 1955 gerestaureerde boerderij stamt van 1664 (gevelsteen) en is voorzien van een trapgevel in gele baksteen met siermetselwerk in rode baksteen en sierankers. Rechts bevindt zich een uitbouw met kelder en opkamer. Van 1765 (jaartalankers) dateert de boerderij Rampweg 20 met wit geschilderde voorgevel. Een vrijstaand, dwars geplaatst, middenganghuis als woongedeelte hebben de Hoeve Irene (Hogezoom 115; circa 1880) en de boerderij Hogezoom 86 (circa 1890).

Bedrijfswoningen. Het rond 1856 gebouwde dubbelhuis Duinzoom (Rampweg 3-5), met lange lijstgevel en rozetankers, is de voorm. torenwachterwoning bij de in 1915 afgebroken vuurtoren uit 1856. Het kantoor annex woning Hoogenboomlaan 31-33 uit circa 1930 behoorde tot de panden voor het personeel voor het onderhoud van de zeewering.

De Oude Alg. begraafplaats (Oude Moolweg ong.), gesticht rond 1890, heeft enkele interessante graftekens, zoals de zerk voor W. de Bruijne († 1899) en de zuil met vaas op postament voor notaris J.A. Bolle († 1901). Tegenover de begraafplaats staat een oorlogsmonument voor de gevallenen tijdens de Tweede Wereldoorlog en in Nederlands-Indië. Het beeld van een staande Zeeuwse vrouw met een gevallene in haar armen is in 1949 vervaardigd door J. Havermans.