Poortvliet
(gemeente Tholen)
Kerkringdorp, ontstaan op een kreekrug en voor het eerst vermeld in 1200. De Poortvliet- en de Mallandpolder behoren tot de oudste bedijkingen van het eiland Tholen. In de 18de eeuw vormde zich bebouwing langs de weg naar Tholen (Langestraat) en in de 19de eeuw volgde een verdere lintbebouwing. Poortvliet heeft sterk te lijden gehad van de Watersnoodramp van 1953.
De Herv. kerk (Kerkplein 1), oorspronkelijk gewijd aan St. Pancratius, is een basilikale kruiskerk voorzien van een toren van twee geledingen met haakse steunberen en een achtzijdige lantaarn met spits. De zware torenonderbouw stamt uit circa 1350 en heeft een met ribloos kruisgewelf gedekte benedenruimte. Het gotische schip verrees in de 15de eeuw, evenals vermoedelijk de torenlantaarn. Daarin hangt een door B. Eijsbouts gegoten klok (1914). Het koor en het iets lagere - aan de zuidzijde niet buiten de zijbeuk uitstekende - transept volgden in de 16de eeuw. Bij de herbouw na een brand in 1586 heeft men het noordtransept tot consistorie ingericht. Het toen nieuw opgebouwde koor werd waarschijnlijk bij een herstelling in 1778 geheel verwijderd. Een verdere verbouwing volgde in 1804. Bij de ingrijpende restauratie van 1971-'75 zijn onder meer de vensters opnieuw van bakstenen traceringen voorzien.
Het interieur heeft natuurstenen kolommen met (vernieuwde) kapitelen. In de zuidbeuk resteert een enkele kraagsteen met figuraal beeldhouwwerk. Tot de inventaris behoren een Tiengebodenbord (1581), een preekstoel (1645), banken voor kerkenraad en kerkvoogdij (mogelijk 18de eeuw) en een grafmonument (1814). Het door Abraham Meere gebouwde orgel met orgelkast in empire-stijl (1806) is geschonken door het echtpaar Abraham Dumont en Cornelia Jacoba van Gaaswijk. De kerkvloer bevat enkele oude grafzerken (17de-18de eeuw).
Poortvliet, Herv. kerk (1982)
De voorm. pastorie (Markt 23) is een groot middenganghuis uit circa 1910, voorzien van een hoger opgaande middenpartij met portiek, loggia en een dakerker met sierspant in chaletstijl.
De Geref. kerk (Zuidstraat 15), een eenvoudige zaalkerk met rationalistische elementen, dateert uit circa 1920.
Het raadhuis ‘'t Ouwe Raad'uus’ (Langestraat 16) is een fors, in opzet 18de-eeuws, woonhuis dat in 1863 als raadhuis werd ingericht. Bij een ingrijpende verbouwing in 1907-'08, naar ontwerp van J. Vriens, kreeg het een nieuwe voorgevel met risalerende zijdelen, siermetselwerk en gestukadoorde banden. De ingangsomlijsting dateert van een verbouwing in 1956-'57 naar ontwerp van A.J. Argelo.
Woonhuizen. Het gepleisterde dwarse eenlaags pand met veranda en ingangsomlijsting van de kleine vroeg-19de-eeuwse buitenplaats Quo Vadis (Zuidplantsoen 5) diende begin 20ste eeuw als burgemeesterswoning. Tot de oudste huizen van het dorp behoren enkele dwarse huizen uit circa 1880 met versierde kroonlijsten en gesneden consoles. Markt 25 heeft een neoclassicistische deuromlijsting. Wit geschilderd is ook het kleinere huis met werkplaats Markt 9. Molenstraat 26 is door een gevelsteen gedateerd ‘1880’. Het dubbelpand Langestraat 3-5 heeft afgeknotte tuitgevels en eclectische venster- en portiekomlijstingen (circa 1880). Rond 1890 gebouwd zijn Zuidstraat 13, een middenganghuis met levendig siermetselwerk in verschillende kleuren, en Stoofstraat 34, een woon- en winkelpand met een gerotste bepleistering. De kort na 1900 gebouwde huizen zijn uitgevoerd met banden en kleurig siermetselwerk. Opvallend in zijn omvang is de L-vormige villa Stoofstraat 9 met jugendstil-details (circa 1905). Dwarse huizen van rond 1900 zijn Markt 5-7, Noordstraat 5, Noordstraat 18-26 (portieken met hoefijzerbogen), Langestraat 28 en Stoofstraat 21 (dakkapellen in chaletstijl). Een fraai sierspant heeft het kleine wit gepleisterde pand Langestraat 25 (circa 1915). Rationalistische details vertoont Langestraat 6 (circa 1915). Het pand Noordstraat 25 (circa 1920) wordt gekenmerkt door een hoog opgaande dakkapel met balustrade-borstwering. Vrijstaande of gekoppelde woningen met expressionistische details zijn Molenstraat 28, Achterstraat 13-15 (beide circa 1928), Molenstraat 13-17 (circa 1928) en Zuidplantsoen 13-17 (circa
1930). Zakelijk-expressionistische vormen vertonen Stoofstraat 13 en Zuidstraat 17 (beide circa 1930).
Auteursrechtelijk beschermd
