Monumenten in Nederland. Zeeland

Rilland
(gemeente Reimerswaal)

Wegdorp, ontstaan in de in 1773 bedijkte Reigersbergsepolder. Het oorspronkelijke dorp uit de 12de eeuw verdween in 1530 in de golven. Tot het midden van 19de eeuw beperkte de bebouwing zich tot de noordzijde van de Hoofdweg. Het dorp heeft sterk te lijden gehad van de Watersnoodramp van 1953.

Kerken. Van 1889 dateert de eenvoudige kleine zaalkerk van de Geref. Gemeente (Swaanhilstraat 9), die na de Watersnoodramp een nieuwe voorgevel heeft gekregen. De voorm. R.K. St.-Josephkerk (Hoofdweg 60), een sobere eenbeukige neogotische kerk, werd in 1903 gebouwd als parochiekerk naast het klooster van de minderbroeders kapucijnen. Tot dan toe bezochten de dorpsbewoners de op aanzienlijke afstand gelegen parochiekerk van Hansweert. Het in 1966 opgeheven klooster is thans als hotel in gebruik. De voorm. Herv. kerk (Bathseweg 2) is een kruiskerk met in de zuidwesthoek een toren met hoge vierkante spits. Deze in 1928 naar een ontwerp in zakelijk-expressionistische vormen van C. van Damme gebouwde kerk verving een voorganger uit 1829. De Geref. kerk (Valckenisseweg 12) werd in 1959 gebouwd met geldelijke steun van het nationale rampenfonds en naar plannen van A. Rothuizen en P.J. 't Hooft. Deze zaalkerk in wederopbouwstijl, met gedrukt zadeldak en verhoogd ingangsportaal, is verbouwd in 2002.

Het voorm. raadhuis met ambtswoning (Hoofdweg 28-30) kwam in 1938 tot stand in traditionalistische vormen en is tot 1970 als zodanig in gebruik geweest. Het tweelaags hoofdgebouw is voorzien van een hoog zadeldak, een balkon en een toren met daarin de ingang.

Boerderijen. Van de Mariahoeve (Hoofdweg 6) is het deels onderkelderde, 18de-eeuwse woonhuis opgetrokken in gele baksteen; het hoge zadeldak is vernieuwd. Erachter staan een in gele steen opgetrokken bak- en zomerhuis en een

[p. 212]

19de-eeuwse, zwart geteerde houten dwarsdeelschuur. Uit circa 1915 dateren het van de hoeve Reigersberg (Bathseweg 50) resterende woonhuis met imitatievakwerk en erker en de even ten noorden van de dorpskom gelegen boerderij Valckenisseweg 1 met vrijstaand woonhuis.

Woonhuizen. Voorbeelden van rond 1900 gebouwde huizen zijn het dwarse eenlaagspand Bathseweg 9 met blokbepleistering, het middenganghuis Bathseweg 11 met hoger opgetrokken middenpartij en het diepe huis Hoofdweg 61 met opvallend siermetselwerk in gele steen en een ijzeren tuinhek in jugendstil-vormen.

Windmolen ‘De Witte Molen’ (Molendreef 1) is een ronde stellingmolen met een wit geschilderde stenen romp en een met dakleer beklede kap. Deze in 1851 door F. de Jonge gestichte korenmolen is gerestaureerd in 1964 en in 1990-'91.

Het trafohuisje (bij Hoofdweg 60), gebouwd in 1931 naar plannen van C.W.B. Keller voor de P.Z.E.M., is een klein blokvormig gebouw met verdiepte gevelvelden en een tentdak.

Het station ‘Rilland-Bath’ (Haltestraat 62) is een langgerekt eenlaags gebouw met geaccentueerde ingangsomlijsting, opgetrokken in 1951 in traditionalistische vormen naar ontwerp van S. van Ravesteyn.

De Alg. begraafplaats (Valckenisseweg ong.), aangelegd in 1872 en uitgebreid in 1932, heeft twee gietijzeren toegangshekken en bevat een oorlogsmonument met treurende vrouw (E. Dronkers) en een monument voor de slachtoffers van de Watersnoodramp van 1953.

De coupure in de dijk tussen de Reigersbergsepolder en de Stroodorpepolder ten westen van Rilland (Rillandseweg ong.) bestaat uit gemetselde wanden met daartussen twee stel stalen deuren. De coupure is kort na de Watersnood van 1906 aangelegd.

Bath. Gehucht ten zuidoosten van Rilland in de Rietbergsepolder en ontstaan als een omgracht vierkant fort met drie bastions. Dit in 1785 naar ontwerp van Carel Diederik Dumoulin aangelegde fort controleerde de toegang tot Antwerpen op de plek waar de Eendracht in de Westerschelde uitkwam. Het werd in 1809 door de Engelsen verwoest, na herstel werd het fort verbeterd in 1830-'34 en ten slotte in 1867 opgeheven. De omtrekken zijn nog in het landschap zichtbaar. De bebouwing is altijd binnen de begrenzing van het fort gebleven. In 1953 is Bath overstroomd geweest. Het behouden gebleven arsenaal (Arsenaalstraat 19) heeft een toegangspoort gedateerd ‘1787’ (sluitsteen) en met luiken afgesloten vensters. Rond 1955 heeft men tegen het arsenaal een brandweerkazerne gebouwd. De kerk van de Vrije Evang. Gemeente (Lillostraat 15), een kleine zaalkerk met dakruiter, is in 1950 gebouwd naar plannen van J.C. van der Hout ter vervanging van een in de Tweede Wereldoorlog verwoest kerkgebouw.