Monumenten in Nederland. Zeeland

Ovezande
(gemeente Borsele)

Dijkdorp, ontstaan op de grens van de Oud-Ovezandepolder (1280) en de polder Nieuw-Ovezande (1395). Van een kapel ter plaatse wordt in 1419 voor het eerst melding gemaakt. Tot circa 1865 stond er hoofdzakelijk bebouwing aan het Kerkplein en langs de Hoofdstraat. De voormalige heerlijkheid Ovezande is tot 1970 een zelfstandige gemeente geweest. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de noordoostzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkplein 8), oorspronkelijk gewijd aan St. Petrus en St.

Ovezande, R.K. kerk O.L. Vrouwe ten Hemelopneming (1974)

Paulus, is een recht gesloten eenbeukige kerk met aangebouwde consistorie en een half ingebouwde ongelede toren met ingesnoerde naaldspits. De smalle toren met laat-gotische details verrees in de 14de of vroege 15de eeuw en heeft een grote open voorhal met de ingang tot de kerk. Rond 1840 heeft men het in opzet 15de-eeuwse schip gepleisterd en van nieuwe vensters voorzien en het koor vervangen door de huidige consistorie. De toren is in 1955 ontpleisterd en gerestaureerd.

Inwendig bevinden zich boven het moderne plafond van het schip de ribben van het oude tongewelf. Tot de inventaris behoren een preekstoel uit circa 1750 en een Van Dam-orgel uit 1893. Van de in 1887 aangetroffen 15de-eeuwse muurschilderingen zijn die met voorstellingen van Christus en Andreas uit het zicht verdwenen en is die met de H. Adrianus in 1958 verplaatst naar de zuidwand van de toren.

Tegen de kerkhofmuur zijn drie cartouches met wapenschilden (1646), afkomstig van het na de oorlog afgebroken viskot aangebracht. In de hekpijlers zijn twee van elders afkomstige hardstenen pijlers uit 1703 opgenomen.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe ten Hemelopneming (Hoofdstraat 60) is een zaalkerk met smal, recht gesloten koorgedeelte en een houten geveltoren. Deze in Willem II-gotiek uitgevoerde kerk kwam in 1858-'59 tot stand naar plannen van W.J. van Vogelpoel. In 1906-'07 heeft men het koor uitgebreid en de bescheiden geveltoren aangebracht. Opvallend zijn de gepleisterde deur- en vensteromlijstingen en de hoekpilasters met pinakels. Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren het rijk gesneden hoofdaltaar en het orgel. De naastgelegen pastorie (Hoofdstraat 58) is een sober herenhuis uit 1871.

De voorm. R.K. lagere St. Aloysiusschool (Hoofdstraat 54) is in 1912-'13 gebouwd als een vierklassige middengangschool met aangebouwde onderwijzerswoning in late neorenaissance-stijl. De hoger opgetrokken middenpartij bevat een beeld van St. Aloysius.

Woonhuizen. In oorsprong daterend van 1645 is het wit gepleisterde dwarse huis Kerkplein 1 met lage verdieping en een zadeldak tussen puntgevels.

Ovezande, R.K. lagere Aloysiusschool en onderwijzerswoning

[p. 206]

Het was oorspronkelijk een herberg ('t Vergulde Paard). Omstreeks 1870 opgetrokken is het eclectische middenganghuis Kerkplein 5, voorzien van vensters met afgeronde bovenhoeken. Voorbeelden van huizen met neorenaissance-details zijn het middenganghuis Hoofdstraat 89 en de dwarse panden Hoofdstraat 12, 16 en 43 (alle circa 1900). Het rond 1905 als pastorie bij de Herv. kerk gebouwde diepe huis Nieuwstraat 18 is een wit gepleisterd pand met getrapt topgevelbeschot en in schoon metselwerk uitgespaarde details.

Boerderijen. Aan de rand van de dorpskom liggen enkele kleine boerderijen uit circa 1900, zoals Hoofdstraat 7, met een aangebouwde houten dwarsdeelschuur, en Nieuwstraat 13, met een hogere bakstenen schuur. Ten westen van Ovezande liggen twee 18de-eeuwse hoeven. Kraaijertsedijk 4 heeft een woonhuis uit 1789 (jaartalankers), een aangebouwde houten schuur met bijbehorend zomerhuis-bakhuis en een wagenschuur in zwart geteerd hout. Op de plek waar voorheen een eilandje in de Zwake lag, werd in 1789 de boerderij Hollestelleweg 1a gebouwd. Het woonhuis heeft een betegelde woonkamer. De aangebouwde houten dwarsdeelschuur is in 1918 gedeeltelijk vernieuwd en verlengd. Voor de boerderij staat een bakhuisje uit 1908.

De windmolen Molenweg 4, gelegen ten westen van Ovezande op een molenbelt, is een achtkantige grondzeiler met een stenen voet en een - sinds de restauratie van 1969 - met riet beklede romp en kap. Deze als korenmolen ingerichte molen werd in 1884 in opdracht van A.M. Rijk herbouwd op de plaats van een standerdmolen (verdwenen in 1863). De molen, afkomstig uit Eemnes (U.), was daar als poldermolen in gebruik.