Monumenten in Nederland. Zeeland

Oud-Vossemeer
(gemeente Tholen)

Kerkringdorp, ontstaan in de in 1411 bedijkte Kerkepolder. Tot de splitsing in de 16de eeuw vormde het met Nieuw-Vossemeer (NB) één heerlijkheid. In

[p. 203]

1576 werd het dorp door Staatse troepen platgebrand. Bij de herbouw raakte de kerkring ook voor een deel aan de binnenzijde bebouwd. In de 19de eeuw ontstond aan de noordzijde van het dorp een katholieke kerk en vormde zich bebouwing langs de uitvalswegen, waaronder de Veerstraat. Het veer werd in 1974 opgeheven toen iets noordelijker de brug over de Eendracht (Schelde-Rijnkanaal) tot stand kwam.

De Herv. kerk (Ring 10), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper, is een kruiskerk voorzien van een ingebouwde toren met haakse steunberen en ingesnoerde spits. De net boven het kerkdak uitkomende toren verrees rond 1450, het schip met koor in de tweede helft van de 15de eeuw. Tijdens de dorpsbrand van 1576 leed het gebouw zware schade. Bij de herbouw in 1595 heeft men de toren ingebouwd en het transept toegevoegd. In 1913-'15 werd de kerk ingrijpend gerestaureerd naar plannen van J.F.L. Frowein. Diens zoon - H.W. Frowein - ontwierp het bankenplan, het meubilair en het orgelfront met orgel uit 1917 gemaakt door A. Standaart. Tot de inventaris behoren verder een preekstoel (tweede helft 17de eeuw), met een door Johannes Specht gegoten koperen lezenaar (1769), en twee koperen kronen, waarvan één in 1787 geschonken door Johannes Rosevelt uit Scherpenisse. Het vroeger omgrachte, ringvormige kerkhof is ommuurd.

De forse pastorie (Raadhuisstraat 7), thans in gebruik als dorpshuis, werd in 1896 in eclectische stijl gebouwd, naar ontwerp van A. le Clercq en is voorzien

Oud-Vossemeer, Pastorie R.K. kerk

Oud-Vossemeer, Ambachtshuis (1983)

van hoeklisenen en een middenrisaliet met balkon.

De R.K. St.-Willibrorduskerk (Dorpsweg 7) is een zaalkerk met recht gesloten koor en een kleine houten geveltoren. Deze sobere neoclassicistische kerk kwam in 1841 tot stand naar plannen van J. Bourdrez. In 1928 heeft men het interieur veranderd en in 1991 is het exterieur en in 1994 het interieur gerestaureerd. Tot de inventaris behoren een neobarok hoofdaltaar (circa 1841), een tot altaartafel verbouwde communiebank (circa 1841) en een in 1854 door C.J. Rogier geleverd eenklaviers-orgel. De voorm. pastorie (Dorpsweg 9), gebouwd rond 1872 naar een neoclassicistisch ontwerp van C.P. van Genk, is een fors, onderkelderd pand met hoekpilasters en een middenrisaliet met fronton.

De voorm. Geref. kerk (Hofstraat 27), een zaalkerk gedecoreerd met lisenen en een klimmend boogfries in de topgevel, dateert uit circa 1880.

Het ambachtshuis (Raadhuisstraat 5) is een onderkelderd eenlaagspand met omlopend schilddak, gebouwd tussen 1767 en 1771 naar ontwerp van timmerman Evert Philipse. De classicistische voorgevel is uitgevoerd in Lodewijk XVI-stijl - maar met rococo-details - en heeft hoeklisenen en een middenrisaliet met bakstenen attiek voorzien van het wapen van Oud-Vossemeer en het bouwjaar (1771). Daarboven verrijst een houten koepeltje met een luiklok (nieuw). De via een bordestrap bereikbare entree met halfrond bovenlicht wordt geflankeerd door nissen. Het natuursteenwerk is vervaardigd door steenhouwer Johannes Lanshout. De eerste steen werd op 11 juli 1767 gelegd door Johan Isebree, heer van Oud- en Nieuw Vossemeer en burgemeester van Goes. Van 1806 tot 1953 was het pand in gebruik als gemeentehuis.

In het interieur is de voorm. rechtszaal, tevens vergaderzaal van het waterschap, nog voorzien van de oude betimmering en inrichting. Boven de schouw bevindt zich een boezemstuk uit 1773 van Jacob Xavery met een Justitia-voorstelling. De omlijsting in Lodewijk XV-stijl toont zestien wapens, gesneden door Adriaan van der Bilt en geschilderd door Johannes Pieper. Links van de entree bevindt zich de archiefkamer en rechts de gerechtsbodekamer met een schoorsteenstuk. De overwelfde, als cachot gebruikte kelders zijn bij de restauratie van 1954-'55 volgestort met zand.

Woonhuizen. De bebouwing van Oud-Vossemeer bestaat voornamelijk uit dwarse huizen. In neoclassicistische stijl uitgevoerd zijn de gepleisterde gevels van Voorstraat 5-9 (circa 1880), met deuromlijstingen, en Molenstraat 36 (circa 1880) voorzien van een deuromlijsting met eclectische kuif. Eclectische details heeft ook het monumentale pand Raadhuisstraat 26, een gepleisterd huis met afzonderlijk toegankelijke praktijkruimte. Sober eclectische details vertoont de onderwijzerswoning Dorpsweg 15 uit 1895. Het diepe huis Ring 31 heeft een gezwenkte lijstgevel (circa 1860). Voorbeelden van woonhuizen met jugendstil-details zijn J.F. Kennedystraat 5 en Hofstraat 12 (beide circa 1910). Met mansardedak en expressionistische details uitgevoerd is Hofstraat 11. Voorbeeld van een soberexpressionistische villa is Molenstraat 28 (circa 1930).

Het hotel-café-restaurant ‘Hof van Holland’ (Ring 39), voorheen ‘Hotel Ampt’, is een fors tweelaags pand met middenrisaliet, gebouwd in 1899 in eclectische vormen voor M.J. Ampt. De voorm. smidse (Raadhuisstraat 15) is een sterk gerestaureerd pand met op de kopgevel de jaartalankers ‘1786’. Op de top bevindt zich een smeedijzeren

[p. 204]

Oud-Vossemeer, Elektriciteitsstation

kruis met de initialen C.V.K., het jaartal 1805 en een ruiter als windvaan. In de geveltop aangebracht is het uit 1803 daterende ‘Smidsklokje’ (gerestaureerd 1980), bestaande uit een open rechthoekige kast met wijzerplaat, achtergrondschildering en draaibare ruiterstoet en bovenop een gesneden houten klokkenluider met een kleine koperen klok.

De windmolen ‘De Jager’ of ‘Zeldenrust’ (Hikseweg 12) is een ronde stellingmolen met een deels gepleisterde en deels gewitte stenen romp. Deze in 1850 voor H. Kamhout en H. Wijnands gebouwde korenmolen is rond 1976 gerestaureerd.

Het elektriciteitsstation (Patrijzenweg 28) is een torenachtig gebouw uit circa 1927 in zakelijk-expressionistische stijl. De aangebouwde dienstwoning is soberder uitgevoerd. Tholen en Sint Philipsland werden via de voedingskabel uit Nieuw-Vossemeer met dit station op het elektriciteitsnet aangesloten.

Boerderijen. In de omgeving van Oud-Vossemeer liggen verschillende interessante boerderijen. De 18de-eeuwse boerderij Welgelegen (Oud Vossemeersedijk 4) heeft een fors vrijstaand en gedeeltelijk onderkelderd woonhuis met gepleisterde voorgevel. Volgens een gedenksteen in de zijtopgevel werd de boerderij in 1770 gesticht. Behalve de grote bakstenen schuur staat op het erf een wagenhuis van 1827 (jaartalsteen). Het eenvoudige, vrijstaande woonhuis van de boerderij Broeksedijk 1 heeft een neoclassicistische entree en is in 1868 gebouwd voor C.J.N. Boom. De boerderij Duivekeet (Duivekeetseweg 6) uit circa 1880 heeft een neoclassicistische deuromlijsting. Bij Leguitsedijk 7 is het woonhuis (circa 1885) versierd met gekleurde bakstenen banden. Op het erf staan enorme 19de-eeuwse schuren. De rond 1880 gebouwde boerderij Kouwenberg (Molenweg 54) bezit een deels onderkelderd woonhuis in eenvoudige neorenaissance-stijl. Het interieur bevat nog veel elementen uit de bouwtijd, waaronder een bakoven. De boerderij Vrijberghsedijk 2 bestaat uit een schuur uit circa 1890 en een vrijstaand villa-achtig woonhuis van 1915.