Monumenten in Nederland. Zeeland

Oostburg
(gemeente Sluis)

Stad, ontstaan ter plaatse van een 9de-eeuwse ringwalburg en oorspronkelijk gelegen aan een zijtak van het Zwin. Oostburg wordt in 949 voor het eerst vermeld als voorhaven van Brugge. De stad maakte deel uit van 't Vrije van Brugge en was lid van de Vlaamse Hanze. In 1271 werd de stad door Gentenaren geplunderd en opnieuw in 1452. Na de vloed van 1570 bleek de ringwalburg van het inmiddels grotendeels verlaten Oostburg te zijn afgegraven en vervangen door een cirkelvormig stratenpatroon. In 1604 werd de stad in verkleinde vorm opnieuw omwald. De in 1632 ingestorte middeleeuwse kerk werd in 1674 herbouwd en brandde in 1714 af. In 1673 slechtte men de vestingwerken. Oostburg werd in 1830-'31 door kolonel J.D.U. Ledel tegen de Belgen verdedigd. Bij de bevrijding van de Duitsers in 1944 werd Oostburg grotendeels verwoest, inclusief de Waalse kerk (1689) en het stadhuis (1907). De wederopbouw kwam tot stand naar plannen van F.H. Klokke op basis van een gedeeltelijk nieuw stratenplan. Daarna volgden uitbreidingen aan de noord- en de oostzijde.

Kerken. De kerk van de Geref. Gem. in Nederland (Oudestad 37) is een sobere zaalkerk uit 1931 met pilasters en rondboogvensters aan de voorzijde. In 1947-'48 gebouwd naar plannen van A. Rothuizen en P.J. 't Hooft is de Geref. kerk (Molenberg 3), een sobere traditionalistische zaalkerk met terzijde geplaatste toren. Ter vervanging van een verwoeste voorganger uit 1883 kwam in 1947-'49 de R.K. St.-Eligiuskerk (St.-Eligiusplein 10) - ook wel St.-Elooikerk genoemd - tot stand. Deze driebeukige basilikale kerk met rond gesloten koor is uitgevoerd in traditionalistische vormen naar ontwerp van F.H.M. Mol. De toren verrees pas in 1959. Het interieur is geïnspireerd op de vroeg-christelijke Italiaanse kerken. De muurschilderingen in het koor zijn van P. Geeraerts. De Herv. of Elooikerk (Kerkplein 2), een forse sobere zaalkerk uit 1949-'50, is ontworpen door F.H. Klokke ter plaatse van het verwoeste koor van de middeleeuwse kerk. In de in 1958 voltooide toren met achtzijdige

[p. 194]

Oostburg, Raadhuis

open lantaarn hangen klokken van Simon Waghevens (1508) en de firma Van Bergen (1930).

Het voorm. rijkskantorengebouw annex kantongerecht (Ledelplein 8), een fors tweelaags pand met bordes, kwam in 1952-'53 tot stand naar ontwerp van G. Friedhoff en M. Bolten ter vervanging van het in de oorlog verwoeste oude kantongerecht. De schilddragende leeuwen op het bordes en het rijkswapen boven de ingang zijn gemaakt door Ph. ten Klooster. Bij de verbouw tot appartementen in 1999-2000 is de achterliggende vleugel door nieuwbouw vervangen.

Het raadhuis (Raadhuisplein 1), gebouwd in 1957-'58 naar plannen van J.A. Wentink, heeft een wigvormige plattegrond met een bakstenen toren in de binnenhoek. Onder het vooruitstekende gedeelte met raadzaal op kolommen bevindt zich de ingang. De glas-inbetonramen zijn gemaakt door B.J. Hendriks. Het aangrenzende Eenhoornplantsoen is ontworpen door M. Ruys.

Scholen. De uit 1924 daterende Rijks Hogere Burger School (Bredestraat 30) is een fors tweelaags schoolgebouw op L-vormige plattegrond, uitgevoerd naar plannen van J.H. Hermelink. De R.K. Scholengemeenschap St.-Elooi - nu Zwincollege - (Nieuwstraat 50) kwam in 1958 tot stand in sobere wederopbouwstijl naar ontwerp van F.H.M. Mol.

Woonhuizen. Van de spaarzaam bewaard gebleven vooroorlogse bebouwing is de in 1908-'09 voor notaris Mijs gebouwde villa annex kantoor Meester Hennequinstraat 2 het beste voorbeeld. Het gebouw vertoont late chaletstijl-kenmerken in de vorm van vakwerktopgevels. Het dwarse eenlaagspand Oudestad 7 dateert uit circa 1890, het diepe huis Nieuwstraat 49 met neorenaissance-details uit circa 1900. Interessante voorbeelden van wederopbouwarchitectuur uit circa 1950 zijn villa De Woeste Hoogte (Kaas en Broodsedijk 2), het dwarse huis Nieuwstraat 23, het diepe huis Oudestad 28 met trapgevel, het woonhuis annex kantoor Brouwerijstraat 25 - met een rank balkonnetje - en de dubbele woning G.F. de Pauwstraat 1 (1954).

Het bankgebouw Markt 4 dateert

Oostburg, Woonhuis Brouwerijstraat 25

uit circa 1950 en is geïnspireerd op een statig 18de-eeuws herenhuis.

De watertoren (Bredestraat 65) verrees in 1950 naar ontwerp van A.J. van Eck ter vervanging van een voorganger uit 1942. De wit gepleisterde ronde toren bevat vijf betonnen vlakbodemreservoirs met in het midden een schacht waarvan de trap uitkomt in een slanke lantaarn.

Het Ledeltheater (Ledelplein 17) werd in 1955-'56 gebouwd naar plannen van L.W. Rozenkranz. Het betonreliëf in de voorgevel is van mw. L. Messer.

De Alg. begraafplaats (bij Oudestad 90) werd in 1849 gesticht. Tot de meest interessante graftekens behoren de met een tongewelf gedekte grafkelder voor I. Nortier (circa 1890) en de obelisk op uitbollend postament voor H.B. Maal Henru († 1895), gemaakt door Van Dijck Petit.

Zuidzande. Dit dijkdorp ten noordwesten van Oostburg is ontstaan in het midden van de 16de eeuw op een driesprong van dijken. In 1944 werd Zuidzande grotendeels verwoest. Van de oude bebouwing resteren onder meer de eenlaags woonhuizen Sluissetraat 4 (jaartalankers ‘1766’), Sluissetraat 26 (circa 1870), Sluissetraat 29-31 (circa 1880). Boerderijen. De boerderij Molenweg 9 heeft een (in 1857 ingekorte) schuur uit het midden van de 18de eeuw. Ook delen van de schuur van boerderij Mariastraat 36 dateren uit de 18de eeuw. De windmolen (Sluissedijk 7) is een beltmolen met een ronde bakstenen romp en een met dakleer beklede kap, gebouwd in 1874 als koren- en pelmolen voor J. Butin. Het traditionalistisch vorm gegeven raadhuis (Dorpsplein 1) dateert van 1948 en is ontworpen door G. Schaling. De voorm. Herv. kerk (Dorpsplein 4), een aan beide zijden driezijdig gesloten zaalkerk met dakruiter, is in 1952 tot stand gekomen in traditionalistische vormen naar plannen van J.H. Groenewegen. In de dakruiter hangt een door Johannes Burgerhuys gegoten klok (1659), afkomstig van de toen gestichte en in 1944 verwoeste voorganger.

Schoondijke. Dit kruiswegdorp ten noordoosten van Oostburg werd gesticht onder de naam Willemsdorp na de bedijking van het tweede deel van de Generale Prins Willempolder (1652-'62). Al

[p. 195]

Schoondijke bij Oostburg, Geref. kerk

snel werd het dorp Schoondijke genoemd naar een uit de 13de eeuw stammend verdwenen dorp in de nabije omgeving. Het dorp kreeg een regelmatige aanleg met een vierkant plein. Na de vrijwel totale verwoesting van het dorp in 1944 werd het plein aan één zijde verlengd. De wederopbouw is naar plannen van A. Rothuizen tot stand gekomen in traditionalistische stijl. Van de oude bebouwing resteert de windmolen ‘Hulsters Molen’ (Lange Heerenstraat 69). Deze beltmolen met ronde gemetselde romp en een met dakleer beklede kap werd gebouwd in 1884 als korenmolen door molenmaker P. Willems uit Eecloo (B) en na brand in 1900 hersteld. De Herv. kerk (Dorpsstraat 37) is een recht gesloten zaalkerk met halfingebouwde geveltoren en opengewerkte lantaarn, gebouwd in 1946-'49 in traditionalistische vormen naar ontwerp van A. Eibink ter vervanging van een voorganger uit 1656. In de lantaarn hangt een door F.J. Pauwels gegoten klok (1726). De basilikale R.K. St.-Petrus Apostelkerk (Prinses Beatrixstraat 5) is voorzien van een apsis en een ondiepe, maar brede klokkentoren naast het schip. Deze traditionalistische kerk kwam in 1950 tot stand naar plannen van A. Siebers en W. van Dael ter vervanging van een voorganger uit 1883. De Geref. kerk (Prinses Irenestraat 6) is een zeszijdige zaalkerk uit 1956-'57 met voor de ontwerper H. Eldering karakteristieke glas-in-betonpanelen. In sobere traditionalistische vormen opgetrokken is het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 9) uit 1953, ontworpen door S.J. van Embden. Het is gebouwd ter plaatse van een voorganger uit 1904. Andere interessante voorbeelden van wederopbouw zijn de tweeklassige openbare lagere school met gymnastieklokaal (Prinses Irenestraat 8-10) en het woonhuis Dorpsplein 39, beide uit circa 1955.