's-Heer Arendskerke
(gemeente Goes)
Voorstraatdorp met kerkring, ontstaan in de 12de eeuw in het oude land van Zuid-Beveland en gesticht door Heer Arend. De op een kreekrug gelegen voorstraat (Vermetstraat), vormt de verbinding tussen de polderdijk en de kerkring. De eerste uitbreiding van het dorp vond plaats met de aanleg van de Lange en Korte Achterweg aan weerszijden van de Vermetstraat. Na de Tweede Wereldoorlog is de oude dorpskern aan de oost- en de westzijde uitgebreid. De oorspronkelijke bebouwing aan de binnenzijde van de kerkring heeft men rond 1965 afgebroken.
De Herv. kerk (tegenover Torenring 14), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Evangelist, is een recht gesloten eenbeukige gotische kerk met aangebouwde consistorie en een toren van drie geledingen met haakse steunberen, traptoren en achtkantige spits. De in de tweede helft van de 14de eeuw opgetrokken forse toren is uitgevoerd met blindnissen en een gemetselde balustrade, die op de hoeken achtzijdig is uitgekraagd als basis voor hoektorentjes. In de toren hangt een door Thomas Both gegoten klok (1591). Ter vervanging van een laat-13de-eeuwse voorganger kwam in de eerste helft van de 15de eeuw het huidige, met natuursteen beklede, schip tot stand. Het koor heeft men in 1859 afgebroken en vervangen door een gepleisterde consistorie in Willem II-gotiek. In de achtergevel van het schip zijn de aanzetten zichtbaar van het oorspronkelijke koordak en de triomfboog. Het schip is gerestaureerd in 1906, onder leiding van J. Verheul, en opnieuw in 1955-'56.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf uit circa 1480, waarvan de muurstijlen rusten op ten dele oude kraagstenen. Tot de inventaris behoren banken met rijk gesneden laat-gotische panelen (circa 1525), een preekstoel uit 1649, een doophek en overhuifde herenbank uit 1650, alsmede een in 1906 vernieuwde herenbank met wapenschild uit 1739 (Baarsdorp). Het door twee bazuinblazende engelen en een adelaar met wapenschild bekroonde orgel werd in 1708 in Zuid-Nederland gebouwd en kwam in 1798 in de R.K. kerk te Zierikzee. Bij de overplaatsing in 1868 naar de huidige plek is het uitgebreid door de gebroeders Franssen (gewijzigd 1923).
De voorm. lagere school (Torenring 46) is in 1911 gebouwd als een vijfklassige school met onderwijzerswoning. Het met late neorenaissance-details uitgevoerde pand is in 1934 deels verbouwd tot brandweerkazerne.
Het voorm. raadhuis (Vermetstraat 19-21) uit 1915 is een tweelaags pand in ‘Um 1800’-stijl met gepleisterde ingangsomlijsting. In stucwerk uitgevoerde medaillons en een rechthoekig paneel midden op de gevel hebben waarschijnlijk wapenschilden en het opschrift ‘gemeentehuis’ bevat. Het aangrenzende woonhuis met balkon was bestemd voor de gemeentesecretaris. Nadien diende het als postkantoor annex woonhuis.
Woonhuizen. Een van de oudste panden van het dorp is wellicht Torenring 1, oorspronkelijk een kleine boerderij, waarvan het woonhuisgedeelte van 1631 dateert. Voorbeelden van in opzet mogelijk 18de-eeuwse dwarse huizen zijn Vermetstraat 24 (gele baksteen) en Vermetstraat 37 (gepleisterd). Uit circa 1870 dateert het wit gepleisterde T-vormige huis Vredenhof (Oude Rijksweg 118) met in de topgevel een drielichtsvenster met keperboogvormige bovenlichten. Uit dezelfde tijd is het vrijwel geheel in hout opgetrokken koetshuis in eclectische stijl. Laat-19de-eeuwse dwarse huizen zijn onder meer Torenring 3 (circa 1870), Korte Achterweg 4 (circa 1880), voorzien van aan de bovenhoeken afgeronde vensters, en Oude Rijksweg 98 (circa 1900), met siermetselwerk in gele baksteen. Een vergelijkbare detaillering hebben enkele tweelaags huizen, zoals de voorm. pastorie Vermetstraat 12 (circa 1880), een sober eclectisch herenhuis voorzien van aan de bovenhoeken afgeronde vensters, en Vermetstraat 31 (circa 1900), met siermetselwerk in neorenaissance-trant. Korte Achterweg 24 is een voorbeeld van een éénkamerwoning uit circa 1900. Het net buiten de dorpskern gelegen middenganghuis Dies Diem Docet (Oude Rijksweg 114) werd in 1903 gebouwd op de plaats van een gelijknamige hofstede. Het toegangshek met vierkante hekpalen en zijhekken is ook uit die tijd.
Boerderijen. De boerderij Oude Rijksweg 116 heeft een vrijstaand gepleisterd woonhuis uit de 17de of 18de eeuw met ernaast een bak- en zomerhuis. De in zijn huidige vorm uit de 18de eeuw daterende boerderij Oude Rijksweg 106 bestaat uit een deels nog in (oudere) grote bakstenen opgetrokken woonhuisgedeelte met aangebouwd bakhuis en een aangebouwde houten schuur. De Panhoeve (Arendstraat 2) heeft een in 1907 herbouwd dwars woonhuis met neoclassicistische detaillering en een aangebouwde 19de-eeuwse dwarsdeelschuur met vier stel mendeuren. De schuur is tegenwoordig als restaurant in gebruik. Voorbeelden van vroeg-20ste-eeuwse boerderijen met een aangebouwde houten dwarsdeelschuur zijn Lange Achterweg 21, Wissekerkseweg 6 en Elenbaasstraat 11. Op enige afstand ten westen van het dorp ligt nog de boerderij Oude Kraaijertsedijk 4, waarvan het vrijstaande dwarse woonhuis in neorenaissance-vormen dateert uit circa 1880. De bijbehorende, deels in hout opgetrokken, dwarsdeelschuur heeft drie stel mendeuren.
De windmolen ‘Nooit Gedacht’ (bij Arendstraat 55) is een ronde bakstenen stellingkorenmolen uit 1872.
Het bankgebouw Lange Achterweg 32 werd rond 1935 gebouwd in zakelijk-expressionistische vormen en met stalen ramen.
Het kerkhof van Wissekerke (Wissekerkseweg 6), gelegen ten noordoosten van 's Heer Arendskerke, is een overblijfsel van een tot Wüstung verworden kerkdorp. De kerk werd in 1804 afgebroken, de toren in 1872. Het kerkhof
Auteursrechtelijk beschermd
