Monumenten in Nederland. Zeeland

Cadzand
(gemeente Sluis)

Kerkringdorp, gelegen op het zogeheten Eiland van Cadzand tussen het Zwin en het Strijdersgat. Rond 1177 ontstond er een kerk, met daaromheen bebouwing in een onvolledige ring. Het dorp had te lijden van overstromingen in 1394 en 1398. In 1584 werd Cadzand wel geplunderd, maar niet geïnundeerd. In 1866 stichtte men aan het strand een badhuis te Cadzand-Bad (afgebroken in de Tweede Wereldoorlog). Westelijk daarvan kwam in 1872 de zeesluis van het Uitwateringskanaal tot stand, waarvan de monding van 1902 tot 1954 als haven dienst deed. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het aan de kust gelegen deel zich tot een moderne badplaats.

De Herv. kerk (Prinsestraat 17), oorspronkelijk gewijd aan O.L. Vrouwe, is een tweebeukige, recht gesloten kerk voorzien van een achtzijdige traptoren met opengewerkte uivormige spits. De zuidbeuk dateert uit het laatste kwart van de 13de eeuw en heeft smalle vroeg-gotische spitsboogvensters. De even hoge gotische noordbeuk werd begin 14de eeuw toegevoegd. De kerk had sterk te lijden tijdens de Opstand en werd in

Cadzand, Herv. kerk (1977)

1609-'10 hersteld als protestants bedehuis. De bouwvallig geworden gotische westtoren (St.-Lambertustoren) werd rond 1677 afgebroken en vervangen door een dakruiter. Verder onderging de kerk herstellingen in 1652 en 1821. Van 1686 tot 1791 was het gebouw in gebruik bij de Waalse gemeente. Bij een ingrijpende restauratie in 1928-'29, onder leiding van I.A. van Cruyningen, kregen de kerkmuren hun oorspronkelijke hoogte terug en werd aan de westzijde een traptoren toegevoegd. Daarin hangt een door Johannes Burgerhuys gegoten klok (1611). Het herstel van de oorlogsschade volgde naar plannen van E.A. Canneman in 1954. Op de plaats van de oude sacristie aan de zuidzijde, waar van 1623 tot 1894 de pastorie stond, is in 1962 een consistorie gebouwd.

Inwendig heeft de noordbeuk van de kerk een doorlopende reeks met driepassen gevulde spaarbogen onder de vensters, die rijker zijn uitgevoerd dan die in de zuidbeuk. Tussen de beuken bevinden zich zware pijlers met lage knopkapitelen. Tot de inventaris behoren een sobere preekstoel en twee herenbanken uit de 17de eeuw.

Overige kerken. De voorm. Vrije Evang. kerk (Prinsestraat 1) is een lage zaalkerk met dakruiter, gebouwd in 1952 in traditionalistische vormen naar plannen van J.A. Wentink. De in 1963-'64 naar plannen van J.C.P. Loonen uitgevoerde R.K. St.-Bonifatiuskerk of ‘Strandkerk’ (Badhuisweg ong.) is een toeristenkerk met een van buiten gesloten carré-vorm met torendeel aan de ene zijde. Aan de andere zijde bevindt zich een kerkzaal met een voor openluchtbijeenkomsten geschikt atrium.

Woonhuizen. Uit het midden van de 19de eeuw dateert het dwarse eenlaagspand Mariastraat 12 met twee lage vensters in de borstwering. Rond

[p. 90]

Cadzand-Bad, Grenspaal 369

1870 gebouwd is het dwarse huis Mariastraat 16-18. Van de in 1874 tegen de Ringdijk gebouwde arbeiderswoningen is Ringdijk Zuid 7 het best bewaard gebleven. Rond 1905 opgetrokken is het wit geschilderde L-vormige huis Prinsestraat 30.

De boerderij Prinsestraat 2 bestaat uit een eenlaags middenganghuis (circa 1890) en een forse, oudere en in twee fasen gebouwde, L-vormige schuur, die deels in hout is uitgevoerd.

De windmolen ‘Nooitgedacht’ (Zuidzandseweg 3) is een beltmolen met een ronde bakstenen romp en een met dakleer beklede kap, gebouwd als korenmolen in 1898 door molenmaker Rombouts uit Wachtebeke (B). In de Tweede Wereldoorlog werd de molen beschadigd, herstel volgde in 1951. In 1959 werd de molen een woonhuis. De in 1974 opgelopen brandschade heeft men in 1977 hersteld.

De bunker bij Badhuisweg 37 werd in 1942-'43 gebouwd als onderdeel van de Duitse kustverdediging.

De Vlaamse keet (bij Provinciale weg 1), gelegen ten zuidwesten van Cadzand, is het enige overgebleven voorbeeld van een onderkomen ter grootte van één kamer, dat tot in het midden van de 19de eeuw gebruikt werd om Vlaamse seizoenarbeiders in te huisvesten.

De grenspaal nr. 369 (Duinweg ong.), staande ten westen van Cadzand, is gedateerd ‘1869’ en is de meest westelijke van 388 gietijzeren grenspalen die na de afscheiding van België als grensscheiding tussen Nederland en België zijn geplaatst. Na enkele keren te zijn weggespoeld, staat deze nu aan de noordoostelijke rand van het Zwin.