Monumenten in Nederland. Zeeland

Burgh
(gemeente Schouwen-Duiveland)

Dorp, ontstaan bij een laat-9de-eeuwse ringwalburg. Deze burg is bijzonder goed behouden met een nagenoeg onbebouwd burgterrein en een grotendeels intact gebleven middenpad. Verder zijn de omringende plaggenwal en de later gedempte en deels bebouwde brede gracht herkenbaar. De eind 11de eeuw gestichte dorpskerk wordt voor het eerst vermeld in 1219. Het middeleeuwse dominicanessenklooster Leliëndale werd in 1569 opgeheven en vervolgens afgebroken. In de 19de eeuw verdichtte de bestaande bebouwing zich en kreeg het dorp lintbebouwing langs de uitvalswegen.

Burgh, Herv. kerk, plattegrond

Sinds het begin van de 20ste eeuw is Burgh vergroeid met Haamstede.

De Herv. kerk (Burghsering 33) heeft een plattegrond in de vorm van een Grieks kruis en is voorzien van een door rechthoekige nissen gelede, ranke westtoren met omgang en speelse lantaarn. Deze voor de protestantse eredienst gebouwde classicistische kerk verrees in 1671-'74 ter vervanging van de ingestorte middeleeuwse dorpskerk. De kerk is gerestaureerd na een brand in 1924 en verder rond 1975. De in 1944 door een bom verwoeste toren heeft men in 1948-'49 herbouwd met toevoeging van een natuurstenen poort met beeldhouwwerk. Tot de inventaris behoort een reeks epitafen (met brandschade), zoals het monument voor ambachtsheer en kerkstichter Pieter de Huybert († 1697) met een portretbuste van de hand van Johannes Blommendael. Dezelfde kunstenaar vervaardigde ook het grote epitaaf met obelisk, portretmedaillons en krijgsattributen voor Johannes de Huybert († 1701) en zijn vrouw Catharina Cornelia de Huybert. Een muurtafel met wapens herdenkt David de Huybert († 1719); een tweede in dezelfde trant voor Barbara Theodora van Willigen († 1719) is ontworpen door Jan Peter van Baurscheit de Jonge. Het orgel met barokke kast, gebouwd in 1794 door Albertus van Gruisen voor de Herv. kerk te Ee (Fr.), is in 1951 naar Burgh overgebracht. Het ommuurde kerkhof bevat graftekens voor burgemeester Joost de Kater († 1851) en voor Cornelia Batenburg († 1864).

De voorm. openbare lagere school (Kerkstraat 3), tegenwoordig museum ‘De Burghse Schole’, is in 1845 gebouwd als een tweeklassige school. In 1916 heeft men aan de achterzijde een derde klas toegevoegd naar plannen van de architecten Hoogenboom & Heule. Tegen de zijgevel bevindt zich een ingangsportiek. Het interieur heeft decoratief beschilderde houten plafonds. De aangebouwde onderwijzerswoning (Kerkstraat 5) dateert eveneens van 1845 en is in 1916 verbouwd.

Woonhuizen. Het ingrijpend gerestaureerde 17de-eeuwse huis Burghsering 12 heeft een deels uit kloostermoppen opgetrokken trapgevel voorzien van sierankers, waterlijst en kruiskozijnen onder boogvelden met metselmozaïekwerk.

Burgh, Herv. kerk

[p. 88]

Burgh, Woonhuis Burghsering 12

Verder staan in Burgh diverse aardige vroeg-20ste-eeuwse huizen. Voorbeelden van gepleisterde dwarse eenlaagspanden zijn Burghsering 20 (circa 1910), Kerkstraat 19-23 en - ongepleisterd - Burghsering 29-30. Uitgevoerd in neorenaissance-stijl met banden en sluitstenen in contrasterende kleuren en/of boogvullingen met tegeltjes zijn de dwarse huizen Burghseweg 68 en 78; en uit circa 1920 de diepe huizen Burghsering 28, Burghseweg 29 en 62. Het wit geschilderde L-vormige huis Burghseweg 56 is voorzien van mansardedaken. Een hoger opgetrokken middenrisaliet met dakerker en chaletstijl-details hebben Burghseweg 70 en 76 (beide circa 1910). Expressionistische details zijn te vinden bij de woonhuizen Elizabeth (Hogeweg 35) en de soberder uitgevoerde huizen Hogeweg 62, Burghseweg 33 en Weeldeweg 44. In zakelijk-expressionistische stijl ontworpen zijn Burghseweg 46 en de villa's De Zonne (Burghseweg 64) en Oase (Duinwegje 31). Burgemeester jhr. A. van Citters liet in 1938 de grote villa Schouwenburgh (Duinwegje 20) bouwen naar een traditionalistisch ontwerp van F.C.J. Dingemans, met markante dakkapellen en een torenuitbouw.

Het pension ‘Lisiduna’ (Hogeweg 57) dateert uit circa 1925 en is een voorbeeld van een ruime villa in expressionistische stijl.

Boerderijen. De gepleisterde dwarshuisboerderij Daleboutsweg 4 is thans in gebruik als restaurant. Hoewel het woongedeelte een 17de-eeuwse oorsprong heeft, tonen de gevels een 19de-eeuws uiterlijk. De linker puntgevel bevat een gevelsteen met voluten en het opschrift ‘De trouwe Herde, 1635’. De vroeg-19de-eeuwse boerderij Molenberg (Hogeweg 53) heeft een wit geschilderd woonhuis met hoge schuifvensters en een ingang met getoogd bovenlicht. De serre aan de noordzijde is van 1943. Op het erf staat een deels houten schuur. In 1890 op de plaats van een landhuis opgebouwd is de boerderij Crayenstein (Kraaijensteinweg 26), waarvan het woonhuis een ingezwenkte lijstgevel heeft. Van het oude buiten resteren vermoedelijk de betegelde keuken in het souterrain en verder de gracht met stenen boogbrug en de posten en zijdelen van een smeedijzeren toegangshek. Een opvallende boerderij in late neoclassicistische stijl is Mon Plaisir (Meeldijk 11), gebouwd in 1908 voor W. Vis. Aan de begin 20ste eeuw in de Schouwse Westhoek bloeiende bollenteelt herinneren de twee, in kalkzandsteen uitgevoerde,

Burgh, Tramstation

Burgh, Boerderij Mon Plaisir

tweelaags bollenschuren bij de boerderij Burghseweg 66 (circa 1905). De bollenschuur van de boerderij Zomerzorg (Burghseweg 47) is gesloopt, maar het in 1904 voor een uit Lisse afkomstige bloembollenteler gebouwde diepe woonhuis met afgetopte puntgevel en forse kroonlijst resteert.

Het voorm. tramstation (Burghseweg 69-71) werd in 1915-'16 gebouwd aan het eindpunt van de stoomtramlijn van de Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij. Tegen de lagere vleugel met wachtruimte en woning staat een hoger bouwdeel dat als watertoren voor de stoomlocomotieven diende. Het in 1953 buiten gebruik geraakte station is in 1960 tot woning verbouwd.

De Alg. begraafplaats (Kerkstraat 11), omstreeks 1880 enigszins verhoogd aangelegd binnen de oude ringwalburg, wordt afgesloten door een toegangshek met gietijzeren hekposten voorzien van doodssymbolen.

De Plompetoren (bij Koudekerkseweg 12), gelegen ten oosten van Burgh, is een markante 14de-eeuwse toren van vier geledingen, waarvan de bovenste achtzijdig van vorm is en wordt beëindigd met rondboognissen en een boogfries. Inwendig bevinden zich een vernieuwde spiltrap en een aanzet van een stenen gewelf. Deze in 1996-'97 voor het laatst gerestaureerde toren, die lange tijd als baken voor de scheepvaart diende, is het enige restant van het dorp Koudekerke, dat bij het opwerpen van een inlaagdijk aan de noordzijde van het dorp in 1581 aan de zee werd prijsgegeven.

[p. 89]

Burghsluis. Gehucht ten zuidoosten van Burgh, waarvan de haven in de 16de eeuw was ontstaan ter vervanging van die van Westenschouwen. Ten oosten daarvan groef men in 1862 een kleine haven, die na 1953 werd uitgebreid tot werkhaven voor de Deltawerken. Uit de tweede helft van de 19de eeuw resteren enkele wit gepleisterde eenlaags woonhuizen, te weten Oude Havenweg 1 (havenmeesterwoning) en Oude Havenweg 5 en 8; uit circa 1900 dateren de ongepleisterde varianten Nieuwe Havenweg 5 en 9. De bestaande zeedijk (Plompetorenweg) heeft men tussen 1906 en 1916 opgehoogd met een kustverdediging bestaande uit betonnen dijkverhogingselementen volgens een door R.R.L. de Muralt ontwikkeld systeem. Het voorm. havenlicht uit circa 1955 heeft een ronde bakstenen onderbouw, een met zink beklede koepel met piron en is de oorspronkelijke bekroning van de vuurtoren van Haamstede.