Wijnandsrade
(gemeente Nuth)
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen als ontginningsnederzetting bij de Hulsterbergbeek aan de rand van het plateau van Schimmert. Bij een in de 12de eeuw vermeld mottekasteel stichtte de kasteelheer een kapel. Deze tussen de binnen- en buitengracht van het kasteel gelegen ‘eigenkerk’ werd later de parochiekerk van het dorp. Na de Tweede Wereldoorlog is Wijnandsrade sterk in noordoostelijke richting gegroeid.
Kasteel Wijnandsrade (Opfergeltstraat 2-3). Tussen de kerk en de oostvleugel van het huidige kasteel ligt de motte waarop een al in de 12de eeuw vermelde burcht heeft gestaan. Van het huidige, omgrachte kasteel met drie vleugels om een binnenplein is de - oorspronkelijk verdedigbare - westvleugel van het woongedeelte de oudste. In die in 1554 voor Werner van (den) Bongard
Wijnandsrade, Kasteel Wijnandsrade (1992)
gebouwde vleugel bevindt zich de voorm. ridderzaal met een 16de-eeuwse schouw. In opdracht van Joseph Clemens baron van den Bongard kwamen in 1717-'19 de zuidelijke en oostelijke (met fronton) woonvleugels tot stand.
De voorhof is waarschijnlijk in de vroege 17de eeuw ommuurd en heeft op twee hoeken een verdedigingstoren. De huidige kasteelhoeve is ontstaan tegen de binnenzijde van die ommuring. Al in de 17de eeuw werd een deel van de westvleugel gebouwd. In opdracht van Joseph Clemens baron van den Bongard kwam in 1717-'19 de zuidvleugel met de toegangspoort met gezwenkte gevel en een deel van de westvleugel van de hoeve tot stand. In de 18de eeuw vonden aanpassingen plaats. Zo werd de toegangspoort verhoogd en voorzien van een koepeltorentje met lantaarn (circa 1726). Verder is er een toegangsdeur in Lodewijk XV-stijl (1775). In 1822 werd de noordvleugel van de kasteelhoeve gebouwd. Het complex heeft diverse gevelstenen met alliantiewapens van de familie Van den Bongard.
Tijdens het gebruik van het kasteel als Minderbroederklooster werd het complex in 1930-'32 ingrijpend verbouwd en kwam onder meer de verbinding tot stand tussen de oost- en zuidvleugel van het woongedeelte van het kasteel, de huidige ingang tot de woningen. Het rond 1990 gerestaureerde complex is thans als proefboerderij, kantoor en woonruimte in gebruik.
De R.K. St.-Stephanuskerk (Opfergeltstraat 4) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met ingesnoerde spits. De mergelstenen onderbouw van de kerk heeft waarschijnlijk een laat-middeleeuwse oorsprong. De kerk werd in 1628 herbouwd en in 1754 ingrijpend gewijzigd en vergroot. De mergelstenen herenloge uit 1688 aan de zuidzijde van het koor heeft men in de 19de eeuw vergroot tot een sacristie. De in 1943 verwoeste toren is in 1948 naar plannen van bureau Cuypers herbouwd, waarbij het schip met twee traveeën is verlengd. Het kerkinterieur wordt gedekt door kruisribgewelven. Nabij de grafsteen van Willem van Bongard († 1631) bevindt zich de herenloge uit 1688; het huidige houten front met rococo-details en schuifvenster dateert uit het midden van de 18de eeuw. De voorm. pastorie (Oudenboschstraat 41) is een tweelaags dwars huis uit 1813.
Woonhuizen. Het landhuis Niethuizen 64 werd rond 1870 voor X. Maurissen gebouwd op het terrein van de - in de kern mogelijk oudere - kasteelhoeve ‘Niethuizen’ (Nijthuijsen). Het in 1914 als café Steins gebouwde hoekpand Körnerstraat 23 is een tweelaags woon- en winkelpand met jugendstil-details.
Swier. Dit gehucht ten oosten van
Auteursrechtelijk beschermd
