Ubach over Worms
(gemeente Landgraaf)
Dorp, bestaande uit drie op het plateau van Nieuwenhagen gelegen gehuchten: Waubach, Groenstraat en Over-Broekhuizen. De middeleeuwse heerlijkheid Ubach behoorde tot de bezittingen van de abdij van Thorn en stond onder voogdij van de heer van 's Hertogenrade. In 1661 werd het Spaans en van 1713 tot 1785 Oostenrijks gebied. In 1815 heeft men de heerlijkheid opgedeeld in een Duits deel (Übach-Palenberg) en een Nederlands deel (Ubach over Worms). Aan de weg van Nieuwenhagen naar Scherpenseel (Waubach) ontstond in de 19de eeuw een kleine dorpskern. Tussen Waubach en Groenstraat verrees vanaf 1926 de mijnwerkerskolonie Lauradorp. Kort daarop werd aan de noordwestzijde het Abdissenbosch ontgonnen en omgevormd tot woonwijk, industrieterrein en zandwinningsgebied.
De oude R.K. St.-Josephkerk (Kerkberg 6, Waubach), thans theater Landgraaf, is van oorsprong een kapel uit 1706, die in 1810 werd verbouwd tot parochiekerk. De kerk werd in 1877 gesloten na de ingebruikname van een nieuwe kerk en later verbouwd tot theater.
De nieuwe R.K. St.-Josephkerk (Kerkstraat 31, Waubach) is een driebeukige basilicale kruiskerk voorzien van een driezijdig gesloten koor met aangebouwde sacristie en een westtoren van twee geledingen met lantaarn en ingesnoerde naaldspits. Deze rijk uitgevoerde neogotische kerk verrees in 1869-'77 naar ontwerp van F.F. van Schoubrouck. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. De oorspronkelijke polychromie uit 1904 heeft men in 1948 vervangen. Tot de inventaris behoren twee 18de-eeuwse koorbanken en een preekstoel uit 1845.
De R.K. St.-Theresia en Joannes Boscokerk (Salesianenstraat 118) is een driebeukige kerk met recht gesloten koor en een terzijde geplaatste toren met tentdak. Deze kerk in traditionalistische vormen met neogotische details werd gebouwd in 1933 naar ontwerp van J. Beersma ten behoeve van de bewoners van de wijk Lauradorp. De muurschilderingen op de scheiboog tussen schip en koor alsmede op de achterwand van het koor zijn van J. Verheyen (1942). Tot de inventaris behoren onder meer een marmeren hoofdaltaar en witmarmeren communiebanken met inlegwerk. De gebrandschilderde ramen in de westwand en in het koor zijn vervaardigd door L. van den Essen (1941), die in het schip waarschijnlijk door E. Laudy (circa 1945).
De R.K. kerk St. Bernadette Soubirous (bij Bernadettelaan 1, Abdissenbosch) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een half ingebouwde toren, opgetrokken in 1935-'36 naar een op neogotische dorpskerken geïnspireerd ontwerp van F.P.J. Peutz. Het in mergel uitgevoerde interieur bevat een in 1863 door F.S. Naber gebouwd orgel, afkomstig uit de Vrijmetselaarsloge te Deventer (1942 overgebracht; 1973 gerestaureerd). De in 1934 naar plannen van Peutz gebouwde pastorie (Bernadettelaan 1) is via de sacristie verbonden met de kerk.
Het voorm. evangelisatielokaal (Veeweg 54) is een eenvoudige zaalkerk met dakruiter, gebouwd in 1935 naar plannen van J.H. Visser en is nu in gebruik als Nieuw Apostolische kerk.
Raadhuizen. Het voorm. raadhuis Kerkberg 7 is een tweelaags dwars pand met eenlaags achteruitbouw, opgetrokken in 1827 als raadhuis annex openbare lagere school en schoolmeesterswoning. Het rond 1880 verbouwde pand werd na 1931 als kapelanie in gebruik genomen. De voorgevel is voorzien van geblokte hoeklisenen en decoratieve deur- en vensteromlijstingen van geprofileerd pleisterwerk. Het voorm. raadhuis annex politiebureau Hovenstraat 140, nu in gebruik als kantoor, kwam in 1931 tot stand in traditionalistische vormen naar plannen van J. Beersma. Dit onderkelderde blokvormige pand heeft een trap naar de hoofdingang. Daarboven bevinden zich een balkon en drie grote omlijste glas-in-lood ramen met deuren. Op de voorgevel is het gemeentewapen aangebracht en, in smeedijzeren letters, de naam van de gemeente.
Scholen. De voorm. O.L.-Vrouwemeisjesschool van de mijnwerkerskolonie Lauradorp (Lindestraat 10), gebouwd in 1928 naar ontwerp van J. Beersma, is een tweelaags schoolgebouw in traditionalistische vormen. De voorm. Chr. lagere Terpstraschool (Veeweg 50) uit 1930 heeft de vorm van een kubus en heeft een verhoogd trappenhuis met een ingangspartij onder een betonnen luifel. Het schoolgebouw is verschillende malen verbouwd en uitgebreid. Van 1935 dateert de bijbehorende onderwijzerswoning (Veeweg 52) in zakelijk-expressionistische vormen met steil opgaand zadeldak.
Boerderijen. In het dorp staan hoofdzakelijk 18de- en 19de-eeuwse bakstenen hoeven met binnenplaats en grote inrijpoort. De boerderijzen zijn vaak gedateerd met jaartalankers. Karakteristieke voorbeelden zijn Charles Frehenstraat 36 (1708) met een zijgevel in vakwerk, Groenstraat West 70 met vakwerkgevels aan de binnenplaats, Grensstraat 96 (1757) met houten kozijnen, Grensstraat 128 (1769) met gepleisterde gevel en Grensstraat 100 met vakwerkzijgevel en hardstenen segmentboogvensters. De boerderijen Charles Frehenstraat 53 (1750), Grensstraat 127-129 en Charles Frehenstraat 20-22 zijn alle voorzien van hardstenen segmentboogvensters bij de begane grond. Interessant zijn verder Grensstraat 87 en 92, Kantstraat 2 en Grensstraat 115 (1815), waarvan de straatvleugel is voorzien van een verdieping met attiek. Van de boerderij Groenstraat Oost 139 zijn de vakwerkgevels aan de binnenplaatszijde gedateerd 1790; de bakstenen voorgevel dateert van 1819.
Het woonhuis Charles Frehenstraat 2 is een tweelaags dwars huis uit circa 1740 met hardstenen segmentboogvensters en een ingang met Lodewijk XV-snijraam.
De mijnwerkerskolonie Lauradorp (Rector Fischerstraat, Sloterstraat, Maastrichterlaan, Lindestraat e.o.) is genoemd naar de particuliere mijnmaatschappij Laura & Vereeniging, die garant stond bij de bouw van deze kolonie in 1926-'31 voor de Stichting ‘Thuis Best’. Het geheel werd opgezet volgens
Auteursrechtelijk beschermd