Sweikhuizen
(gemeente Schinnen)
Dorp, ontstaan in middeleeuwen in het dal van de Geleenbeek. De bebouwing ontwikkelde zich langs de tegen het plateau van Doenrade opklimmende weg naar Puth. Het dorp had rond 1800 twee bebouwingskernen, te weten bij de kerk en meer oostelijk aan de Bergstraat. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp in noordelijke richting uitgebreid.
De R.K. St.-Dionysius en Odiliakerk (Kerkstraat 2) is een eenbeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een dakruiter met ingesnoerde spits. De kerk werd in 1739 gebouwd op initiatief van Reinier Hagens. Na zijn overlijden werd het werk voortgezet onder W.J. Fabricius. In de dakruiter hangt een door F. Chaudoir gegoten klokje (1758). In 1953-'54 kwam het huidige, grotere koor met Odiliakapel en transept tot stand naar ontwerp van J. Franssen. Aan de noordzijde van het koor werd een sacristie toegevoegd. Inwendig wordt het schip gedekt door een gestukadoord kruisribgewelf. Tot de kerkinventaris behoren een laat-gotische preekstoelkuip (mogelijk eerste helft 16de eeuw), een uit de kerk van Munstergeleen afkomstig barok altaar-retabel (1740) en in de St.-Odiliakapel een barok altaar (eerste helft 18de eeuw). Verder is er een oksaal (1851) en een door de firma Pereboom & Leyser gebouwd orgel (eerste helft 19de eeuw), dat sinds 1883 in Sweikhuizen staat.
De voorm. R.K. lagere St.-Josephschool (Bergstraat 80) werd in 1933 gebouwd als een vijfklassige gangschool naar ontwerp van C. de Smet.
Woonhuizen. Uit de 18de eeuw dateert het gepleisterde, deels in vakwerk uitgevoerde, L-vormige huis Bergstraat 88. Rond 1890 gebouwd zijn de huizen Bergstraat 55, met een tot topgevel opgetrokken gevelgedeelte, en Bergstraat 89-91 met eclectisch sierpleisterwerk. Het woonhuis-café Bergstraat 79 kwam in 1930 tot stand naar ontwerp van G.J. Pijls.
Boerderijen. De L-vormige boerderij Bergstraat 13-15 heeft een mogelijk vroeg-19de-eeuws vakwerkgedeelte. Voorbeelden van U-vormige boerderijen uit de tweede helft van de 19de eeuw zijn Bergstraat 56 en Bergstraat 105 (1896; woongedeelte circa 1920). Ten oosten van het dorp ligt de gesloten hoeve Stammenhof (Stammen 1) met een poort uit 1772, een schuur uit 1799 en een woongedeelte uit 1911.
Het trafohuisje (Bergstraat 1) dateert uit 1920 en vertoont expressionistische invloeden.
Het voorm. retraitehuis ‘St.-Ignatius’ (Moorheide 1), gelegen ten zuiden van Sweikhuizen op de deels beboste noordelijke helling van het Geleenbeekdal, is een langgerekt complex met haakse bouwdelen van verschillende hoogte. Opvallend zijn enkele in- en uitgezwenkte topgevels en een toren met ui-vormige bekroning. Het oorspronkelijke, in 1923 voor de jezuïeten gebouwde, complex werd in 1942 bij een bombardement verwoest. Het huidige complex kwam in 1947 tot stand in opdracht van de Manresastichting naar een traditionalistisch ontwerp van A. Swinkels. Thans is er een asielzoekerscentrum gevestigd.
Auteursrechtelijk beschermd