Swalmen
Dorp, ontstaan in de middeleeuwen in een meander van de Swalm. De heerlijkheid ontstond in de 13de eeuw en behoorde later tot het ambt Montfort en na 1716 tot het Oostenrijks Overkwartier. Rond 1570 verhuisde de zetel van de parochie van Asselt naar Swalmen. In 1695 werden Asselt en Swalmen een zelfstandige heerlijheid onder Arnold Schenck van Nijdeggen. Aan weerszijden van de brug over de Swalm (met een beeld van brugheilige Johannes Nepomuk) vormde zich een lineaire nederzetting. Het noordelijke - in de meander gelegen - deel raakte meer geïsoleerd door de aanleg van de rijksweg Venlo-Roermond (1831-'32) met een nieuwe brug verderop over de Swalm. In de nabijheid vestigde zich in 1874 de ijzergieterij Konings (waarvan nog een klein deel resteert). Na de Tweede Wereldoorlog is Swalmen vooral aan de oostzijde uitgebreid.
De
R.K. St.-Lambertuskerk (Markt 5) is een driebeukige pseudobasiliek met driezijdig gesloten koor en een toren van vier geledingen met ingesnoerde spits. Ter vervanging van een kleine romaanse kerk kwam kort na 1452 een nieuwe kerk tot stand. De bakstenen toren daarvan bleef behouden bij de bouw in 1895-'96 van de nieuwe, noord-zuid georiënteerde, driebeukige neogotische pseudobasiliek naar ontwerp van C.J.H. Franssen. In 1945 werd de toren echter opgeblazen. Bij de herbouw in gotische trant in 1954 heeft men één geleding toegevoegd. In de toren hangen klokken van Johannes Bourlet (1679) en Alexius Petit (1753). Het interieur wordt gedekt door gestukadoorde kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren een
Swalmen, Raadhuis en R.K. St.-Lambertuskerk
hardstenen doopvont op balustervoet, een marmeren wijwatervat (beide laat-17de-eeuws), een door Jos. Thissen vervaardigde preekstoel (1917) en kruiswegstaties (1948) van W. Geraedts. De
pastorie (Brugstraat 2) werd in 1864 gebouwd naar ontwerp van P.J.H. Cuypers.
Het voorm. raadhuis (Markt 1) werd in 1902 gebouwd naar plannen van C.J.H. Franssen. De huidige vorm met traditionalistische details, een hoger dwars middendeel en een dakruiter is in 1938 ontstaan naar ontwerp van J. Franssen.
De R.K. lagere St.-Lambertusschool (Meestersweg 5) is een U-vormige, achtklassige school uit 1915 met chaletstijl-details. Op het schoolplein staat een gemetselde pomp.
De ruïne van kasteel De Oudborg (Naborchweg 10) is gelegen aan de Swalm. Van de oorspronkelijk omgrachte burcht uit de eerste helft van de 14de eeuw resteert de ruïne van een achthoekig donjon, waarvan de benedenruimte overwelfd is geweest. De bijbehorende woonvleugel en de voorburcht gingen verloren na het vertrek van de laatste bewoner rond het midden van de 15de eeuw.
Woonhuizen. Het eenlaagspand Marktstraat 6 heeft een gezwenkte zijgevel met het jaartalanker ‘1754’. Ook Markt 13 bevat mogelijk een 18de-eeuwse kern. Neorenaissance-details hebben de uit 1907 daterende panden Stationsstraat 26-28 en 33-37. Zakelijk-expressionistisch van vorm is de villa Rijksweg Zuid 89 (1920) naar ontwerp van H. Rijven. Een vergelijkbare opzet hebben de door J. Klaarenbeek ontworpen woonhuizen Veldbeek 1 (1923) en Meestersweg 9 (1924). Zakelijk-expressionistisch van vorm, maar met neoromaanse details uitgevoerd, is Villa Antonelly (Rijksweg Noord 89) uit 1931 naar plannen van L. Noten.
Boerderijen. Het oorspronkelijk omgrachte Baxhof (Beeselseweg 46) is een gesloten hoeve, waarvan het oude gedeelte wordt gevormd door een haakvormig 15de-eeuws herenhuis. Aan de oostzijde is tegen een trapgevel een aanzet van een arkeltorentje zichtbaar. De Beeckerhof (Asseltsestraat 10-14) is een langgerekte hoeve met hardstenen deuromlijstingen en een ankerjaartal ‘1780’. De hoeve behoorde tot 1783 aan het Roermondse kartuizerklooster. De gesloten hoeve Middelhoven 5 heeft een schuur gedateerd ‘(1)789’.
De herberg ‘De Zwaan’ (Rijksweg Zuid 25) werd in 1700 gebouwd voor Arnold Smeets. Zijn zoon Jacob Smeets maakte er een herberg van en voegde in 1719 een schuur annex stalling toe. In 1809 werd de herberg met een bouwlaag verhoogd.
Het heiligenbeeldhuisje (bij Parallelweg 30) is een zogeheten ‘stoksken’, opgericht in 1723 en in 1981 naar de huidige plek verplaatst. Het bestaat uit een vierkant bakstenen postament met daarop een massief volume met beeldnis.
Het station (Stationsstraat 1) werd in 1867 aan de lijn Maastricht-Venlo gebouwd als een station vijfde klasse van de Staatsspoorwegen naar plannen van K.H. van Brederode. In 1911 heeft men de zuidvleugel vergroot.
De voorm. moutfabriek van de firma Jos Hendrickx-Crijns (Stationsstraat 15) bestaat uit twee zogeheten vloermouterijen. De oudste mouterij annex woonhuis (met gepleisterde speklagen) dateert uit 1888. De links aangebouwde mouterij is uit 1936.
De R.K. begraafplaats (bij Bosstraat 32), aangelegd rond 1890, bevat een betonnen calvariegroep (circa 1940). Het grafteken van P.H. Konings († 1929) werd gemaakt door H. Latier.
Auteursrechtelijk beschermd
