Monumenten in Nederland. Limburg

Spekholzerheide
(gemeente Kerkrade)

Dorp, ontstaan op het plateau van Spekholzerheide. De daar gelegen boerderij Speckhusen wordt in 1106 vermeld. Na

[p. 342]

Spekholzerheide, R.K. St.-Jozefkerk

ontginningen in de 18de eeuw ontstond hier een dorp aan de weg van Kerkrade naar Simpelveld. In 1899-1902 werd de steenkolenmijn Willem-Sophia aangelegd (gesloten 1970). Een bestaande mijnspoorlijn uit 1873 werd in 1934 omgebouwd tot de als ‘miljoenenlijntje’ bekend staande spoorlijn Simpelveld-Spekholzerheide-Kerkrade-Schaesbergen (1993 opgeheven). Vanaf de jaren twintig van de 20ste eeuw werd het gebied tussen Spekholzerheide en Terwinselen volgebouwd met de wijken Heilust en Kaalheide. Aan de zuidzijde van Spekholzerheide ontstond de wijk Gracht.

De R.K. St.-Martinuskerk (Kerkstraat 10) is een driebeukige kruiskerk voorzien van een koor met halfronde apsis geflankeerd door kleine torens en een forse ongelede westtoren met frontalen. In 1850 verrees een eenbeukige neoclassicistische kerk met toren naar ontwerp van J.T. Weustenrath. Rond 1900 kreeg deze kerk een uitbreiding in neoromaanse stijl naar plannen van N. Ramakers, waarbij de toren werd verhoogd. In 1933 heeft men de zijbeuken en zijportalen aangebouwd. Het interieur wordt gedekt door een houten plafond. De schilderingen op de triomfboog en het apsisgewelf zijn gereconstrueerd bij een restauratie in 1995. De oudste gebrandschilderde ramen zijn vervaardigd door het atelier H. Oidtmann, de andere ramen en de kruiswegstaties zijn van Fr. Nicolas. Tot de inventaris behoren een zwart-marmeren doopvont met koperen deksel (circa 1700) en een biechtstoel in Lodewijk XV-stijl.

Achter de kerk staat aan de Akerstraat een H. Hartbeeld (1920) van wit gesausde kunststeen. De pastorie (Akerstraat 5) is een tweelaags pand uit 1853 met hardstenen vensteromlijstingen.

De R.K. St.-Jozefkerk (Kapelweg 1, Kaalheide) is een driebeukige kruiskerk met rond gesloten koor, vieringtorentje en een terzijde staande toren van twee geledingen met lantaarn en ui-vormige spits. Deze in Kunradersteen uitgevoerde kerk verrees in 1927-'28 naar ontwerp van J.H.H. van Groenendael. Het interieur wordt gedekt door spitsbooggewelven, die vanwege mijnschade bekleed zijn met plaatmateriaal. Het marmeren hoofdaltaar is ontworpen door J.H.H. van Groenendael, uitgevoerd door E. Laudy en versierd met smeedwerk door edelsmid Kersten. De apsis heeft twee gebrandschilderde ramen met voorstellingen van de heiligen Paschalis en Clara. Onderin de toren bevindt zich een devotiekapel met een in kunststeen uitgevoerde Lourdesgrot (1938).

De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Lourdes (Grachterstraat 60, Gracht) is een driebeukige kerk met hoger, recht gesloten koorpartij en een uitgebouwd ingangsportaal met terzijde geplaatste slanke toren. Deze traditionalistische kerk verrees in 1934-'35 naar ontwerp van J.A. Wiegerinck en is in 1987-'88 gerestaureerd. Tot de inventaris behoren uit Vaals afkomstige kruiswegstaties (1895). De gebrandschilderde ramen zijn van Ch. Eyck. De traditionalistische pastorie (Grachterstraat 62) dateert uit dezelfde tijd als de kerk.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand (Kampstraat 50, Heilust), een kruiskerk met ronde koorsluiting en inpandig portaal, is gebouwd in 1955-'56 naar een traditionalistisch ontwerp van H.J.A. Koene.

Boerderijen. In de huidige vorm is de Hoeve Schifferheide (Schifferheidestraat 1) een vroeg-19de-eeuwse gesloten boerderij. De kelder met bakstenen tongewelf is mogelijk een restant van een voor het eerst in 1476 vermelde voorganger. De Crombacherhof (Crombacherstraat 28-32) is een wit gesausde gesloten hoeve met vijfzijdige binnenplaats. In de huidige vorm is deze boerderij hoofdzakelijk 19de-eeuws. De gesloten hoeve Vauputs (Vauputsweg 171) werd gebouwd in 1844 (poortsluitsteen). De 18de-eeuwse hoeve Locht 30 bevat in de zijgevel deels nog vakwerk. Locht 103 is een gedeeltelijk ontpleisterde hoeve uit 1842 met inrijpoort.

Woonhuizen. Het hoekpand Industriestraat 84-86 werd in 1909 gebouwd in jugendstil-vormen en jugendstil-elementen vertonen ook de panden Carboonstraat 12 en 14 en het gepleisterde dubbele woonhuis Pleinstraat 14-16. De voorm. ingenieurswoning Heerlenersteenweg 78 van de staatsmijn Wilhelmina kwam in 1910-'11 tot stand met chaletstijl- en neorenaissance-elementen naar ontwerp van J.H.W. Leliman. De wit gepleisterde villa Idylle (Locht 27) uit 1927 is mogelijk ontworpen door J.W. Hanrath. In expressionistische stijl gebouwd zijn het woon- en winkelpand Akerstraat 43 (1925) naar plannen van S. Dings en de garage met bovenwoningen Kleingraverstraat 154-156 (1932), in zakelijk-expresionistische vormen ontworpen door W.J. Nievelstein. J. Bemelmans ontwierp de hoekpanden met torenvormige partij Industriestraat 48 (1928) en Industriestraat 46, dat mogelijk ouder is gezien de jugendstilgevelstenen

Spekholzerheide, Garage Kleingraverstraat 154-156

[p. 343]

in de zijgevel. Het woningcomplex Heilust (Ons Limburgstraat e.o.) werd in 1931 gebouwd voor de woningvereniging Spekholzerheide naar ontwerp van F.W. de Rooy.

De R.K. begraafplaats (bij Kleingraverstraat 148) heeft een bakstenen Mariakapel uit 1937.