plein 15) is een romaanse kruisbasiliek met een driezijdig gesloten koor, geflankeerd door twee koortorens en twee rond gesloten zijkoren. De kerk is opgetrokken met veldstenen, keien, tufsteen en zandsteen. Het driebeukige schip kan in oorsprong uit de 11de eeuw dateren, het transept kwam tot stand in de 12de eeuw, terwijl koor en torens rond 1200 werden gebouwd. Het was oorspronkelijk de kerk van een kanunnikenstift, dat in 1361 naar Roermond werd overgebracht. Rond 1680 werd het gebouw hersteld en als parochiekerk in gebruik genomen, in plaats van de naastgelegen parochiekerk. Vóór 1686 was de kerk gewijd aan St. Petrus. Bij een ingrijpende restauratie in 1880-'83, naar plannen van Joh. Kayser, heeft men het interieur gepolychromeerd en de inventaris vernieuwd. In 1945 werden de koortorens opgeblazen, waarbij ook een groot deel van het transept en het koor werden verwoest. In 1949-'51 volgde een reconstructie onder leiding van A.J.N. Boosten, waarbij de 19de-eeuwse polychromie en inventaris verdwenen. De kerk werd in 1957 tot basiliek verheven. De aardbevingsschade van 1992 is in 1993-'94 hersteld.
Inwendig is het koor voorzien van een nieuw gewelf; schip en dwarsschip hebben een vlak houten zoldering. Rechthoekige pijlers met geprofileerde imposten dragen de scheibogen in het schip. Koor en viering hebben een verhoogde vloer, met in het midden van de opgang naar de kruising een wellicht uit de 11de eeuw daterende confessio. De ramen (1950) zijn vervaardigd door J. Nicolas. De in 1860 door de Gebr. Franssen gebouwde orgelkast is in 1983 overgebracht vanuit Gerwen (NB).
De
R.K.O.L.-Vrouwekapel (Kerkplein 12), tot 1680 in gebruik als parochiekerk, is een éénbeukige kerk met een in mergelsteen uitgevoerde aanbouw aan de oostzijde. De vermoedelijk in de 11de eeuw ontstane kerk werd later aan de noordzijde vergroot met een (verdwenen) zijbeuk. Het benedendeel van de in keien en blokken Kunradersteen opgetrokken noordgevel bevat drie rondbogen op vierkante pijlers. In 1631 heeft men het kerkje hersteld. Bij de restauratie in de 19de eeuw werd de aanbouw aan de oostzijde vernieuwd of toegevoegd. Het herstel van de oorlogsschade volgde
Sint Odiliënberg, R.K. basiliek H.H. Wiro, Plechelmus en Otgerus
in 1949 (jaartalankers). Tot de inventaris behoren een romaans hardstenen doopvont (circa 1100), een houten madonna als ‘Sedes Sapientiae’ (tweede helft 13de eeuw), voorts twee kopieën van 12de-eeuwse zandstenen reliëffiguren, voorstellende de H.H. Johannes en Jacobus. Het kerkhof rondom de basiliek en de kapel is een etagebegraafplaats, waarop zich onder andere de graven bevinden van M.C.C. de Leissegues († 1879), burgemeester H.H. Timmermans († 1894), en glazenier J. Nicolas († 1972). De
pastorie (Kerkplein 11) werd in 1890 gebouwd ter vervanging van de als klooster in gebruik genomen oude pastorie.
Het voorm. klooster van de Zusters van het Heilig Graf (Kerkberg 13), een tweelaags pand uit 1876, was tot 1890 de pastorie van de O.L.-Vrouwekapel.
De priorij Thabor (Aan de Berg 3), een blokvormig pand in neorenaissance-stijl, werd in 1890-'96 gebouwd als meisjesschool geleid door de Zusters van het Heilig Graf. Bij een verbouwing in 1936, naar plannen van E.H. Bremmers, is de tweelaagse serre toegevoegd. Tot 1960 is het gebouw als school in gebruik geweest.
De voorm. openbare lagere school (Kerkplein 10), thans heemkundig museum, is een tweeklassig schoolgebouw uit 1880, verbouwd in 1910, 1983 en 1997.
Het voorm. postkantoor (Hoofdstraat 11) kwam in 1910 tot stand met een sobere neorenaissance-detaillering. Nadien is de terug liggende gevelpartij verhoogd.
Het raadhuis (Raadhuisplein 1) werd in 1938 gebouwd in traditionalistische vormen naar ontwerp van J. Franssen. In 1980 is het rijzige gebouw uitgebreid met een door J. Coppen ontworpen vleugel.
Huis Hoosden (Hoosden 1) is een 17de-eeuws complex van drie wit geschilderde vleugels rond een afgesloten binnenplaats. De lange tweelaags woonvleugel wordt onderbroken door een drielaags torenvormig volume met tentdak en dakruitertje. De haaks aansluitende lagere dienstvleugel is via een muur met toegangspoort verbonden met een tegenoverliggend, vrijstaand dienstgebouw. Dit voor het eerst in 1537 vermelde huis kwam in 1637 door schenking in eigendom van de Roermondse jezuïeten, die het tot 1783 in bezit hielden. Eind 17de eeuw kreeg het complex de huidige vorm, getuige ook de jaartalankers ‘1671’.
Kasteel Freymerson (Frymerson 1). Het tegenwoordige wit gepleisterde herenhuis met terzijde geplaatste toren is ontworpen door P.J.H. Cuypers en dateert uit circa 1865.
Auteursrechtelijk beschermd