Monumenten in Nederland. Limburg

Sint Geertruid
(gemeente Margraten)

Dorp, gelegen op het plateau van Margraten. Het vanuit Breust (bij Eijsden) ontgonnen gebied werd in 1222 een zelfstandige parochie. Tot 1794 bleef Sint Geertruid een onderdeel van de heerlijkheid Breust en van 1828 tot 1982 vormde het een zelfstandige gemeente. Zowel Sint Geertruid als het zuidwestelijker gelegen Moerslag zijn beschermde gezichten.

De R.K. St.-Gertrudiskerk (Eindstraat 2) is een driebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met ingesnoerde spits. Van de 11de-eeuwse basilicale kerk zijn enkele muurresten bewaard gebleven. Rond 1300 werd de mergelstenen toren opgetrokken en rond 1400 kwamen het schip en het gotische koor tot stand. In de 15de-eeuw heeft men de huidige zijbeuken toegevoegd. In de 16de-eeuw verrees aan de zuidoostzijde de scheef gebouwde grafkapel van de heren van Libeek, in 1619 gevolgd door een doopkapel aan de zuidkant van de toren. In 1700 werden de zijbeuken verhoogd tot een hallenkerk en kwam de huidige kap tot stand. De westingang in de toren dateert van 1836. De kerk is gerestaureerd in 1956-'57, onder leiding van J.H.A. Huysmans, en in 1988.

Het bij de eerstgenoemde restauratie ontpleisterde interieur wordt gedekt door een vlak balkenplafond. In de scheibogen is breuksteenwerk te zien van het 11de-eeuwse kerkje. De grafkapel wordt gedekt door een stucplafond met alliantiewapen uit 1717. Tot de inventaris behoren een gotische Annatrits (15de eeuw), een beeld van St. Johannes de Evangelist (eind 15de eeuw), een drieluik met taferelen uit het leven van St. Johannes

[p. 326]

Sint Geertruid, Stenen Huis

de Doper (eind 16de eeuw) en een laat-maniëristische zijaltaar (1644). Van de voorm. communiebank in rococo-vormen (midden 18de eeuw) resteren twee panelen. Het door Pereboom & Leyser gebouwde orgel (1870) bevindt zich in een 18de-eeuwse kast.

De pastorie (Burg. Wolfsstraat 40) is in 1922-'23 gebouwd naar ontwerp van W. Schelberg.

Boerderijen. Eind 13de eeuw wordt de Hoeve Libeek (Libeek 27) vermeld als riddermatig huis. Daarvan zijn een mogelijk 13de-eeuwse kelder met kruisribgewelven en een 14de eeuwse kelder met tongewelf behouden. Het huidige mergelstenen herenhuis stamt uit de 15de eeuw en werd in de 16de eeuw vergroot. Van de bijbehorende grote gesloten hoeve dateert het oostelijke deel uit de 18de eeuw en de rest uit de 19de eeuw. Van de Hoeve Genhof (Burg. Wolfsstraat 1) resteert een langgerekt gebouw met mergelstenen banden, voorzien van de dateringen 1718 (jaartalankers) en 1734 (gevelsteen). De L-vormige vakwerkhoeve Moerslag 8 is in opzet 18de-eeuws. Voorbeelden van 18de-eeuwse gesloten hoeven zijn Dorpstraat 1 (1771), met een later in baksteen verlengd mergelstenen woongedeelte, en Dorpstraat 24 en 26, beide met vakwerkgedeelten. De forse, deels gepleisterde hoeve Eindstraat 1-7 heeft een in 1760 gebouwd woongedeelte dat rond 1870 werd gesplitst; de gesloten hoeve Dorpstraat 8-10 is voorzien van een poortsluitsteen met het jaartal 1857.

Woonhuizen. Het forse met trapgevels en in mergelsteen uitgevoerde Stenen Huis (bij Burg. Wolfsstraat 34-38) stamt uit de 16de eeuw, maar bevat ook restanten van 15de-eeuws muurwerk. Dit in de 16de en 17de eeuw als de ‘Poorthof’ aangeduide bouwwerk raakte in de 18de eeuw ingebouwd en werd begin 19de eeuw in tweeën gesplitst. Inwendig bevindt zich een laat-gotische schouw. Het L-vormige vakwerkhuis Libeek 24 dateert uit de 18de eeuw. Vroeg-19de-eeuws is het woonhuis Dorpstraat 2 met tegen de gevel een wegkruis. De uit 1932 daterende onderwijzerswoning Dorpstraat 16 heeft van circa 1960 tot 1982 als raadhuis gediend.

Herkenrade. Dit gehucht ten oosten van Sint Geertruid werd in de vroege middeleeuwen ontgonnen vanuit Eijsden en werd vroeger ook Eijsden op den Berg genoemd. De gesloten hoeve Heerkuil 1 heeft een woonvleugel met de jaartalankers ‘1750’ en een poortsluitsteen gedateerd ‘1859’. Het (agrarische) woonhuis Herkenrade 10 is een rijzig tweelaags vakwerkhuis met een mogelijk 18de-eeuwse oorsprong.