Monumenten in Nederland. Limburg

[p. 269]

Nederweert

Dorp, oorspronkelijk Merefelt (Meervelt) genoemd, ontstaan in de vroege middeleeuwen op hogere zandgronden (waard) aan de rand van de Zuidelijke Peel. Vanaf 1306 was het met (Over)Weert een vrije heerlijkheid in het Land van Horn. Tot 1482 bleef het bestuurlijk met Weert verbonden.

Daarna werd het een zelfstandige heerlijkheid die in 1716 tot het Oostenrijkse Overkwartier ging behoren. Nederweert werd in 1659 geteisterd door een grote brand. De in 1822-'26 gegraven Zuid-Willemsvaart (verbreed in 1920-'22) ging de oostelijke en zuidelijke begrenzing van het dorp vormen. De langgerekte bebouwing concentreerde zich aan de Kerkstraat, waar het oude stadhuis tegenover de kerk in 1922 werd vernieuwd. Na de Tweede Wereldoorlog is Nederweert vooral aan de oost- en westzijde uitgebreid.

De R.K. St.-Lambertuskerk (Kerkstraat 58) is een driebeukige pseudobasilicale kerk met vijfzijdig gesloten koor, dakruiter en een forse toren. In 1467 werd met de bouw van de rijke laat-gotische toren begonnen in een stijl die verwant is aan die van de torens van het Kempenland. De onderste vier geledingen hebben overhoekse steunberen en zijn per gevelvlak telkens voorzien van drie spaarnissen met gepaarde spitsbogen. De horizontale banden en de gotische

Nederweert, R.K. St.-Lambertuskerk

Nederweert, Kerkhofkapel

detaillering zijn uitgevoerd in tufsteen. Ook schip en koor dateren in opzet uit de 15de eeuw. De kerk brandde zowel in 1592 als in 1659 geheel uit. In 1840-'41 werd de kerk vrijwel geheel herbouwd en daarbij verbreed en verlengd. Bij de restauratie in 1899-1900 kreeg de toren een vijfde geleding met hoektorens, achtkantige lantaarn en naaldspits. De in 1944 door enkele voltreffers beschadigde toren werd in 1946-'48 hersteld en in 1983-'84 gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven op kolommen, die op enkele oude basementen na dateren uit 1840-'41. Tot de oudste inventaris behoren koorbanken met laat-gotische versieringen (begin 16de eeuw), een hardstenen doopvont met koperen deksel (1698), kerkbanken (1756) en een kruisiginggroep (1776) die oorspronkelijk buiten tegen de koorsluiting stond. Het monumentale neobarokke hoofdaltaar werd in 1842-'45 vervaardigd door J. Buijssen met beeldhouwwerk van J.J. Peeters uit Antwerpen. Verder bevat de kerk communiebanken en een biechtstoel vervaardigd door P.J. Scheepers (1870), en een door A. Clerincx gebouwd orgel met monumentale neobarokke kast (1849; gerestaureerd 1955-'56).

Op het kerkhof staat een rijk uitgevoerde neogotische kerkhofkapel uit 1892, vermoedelijk naar ontwerp van Joh. Kayser. Er zijn grafkruisen uit 1692 en 1785, alsmede diverse interessante graftekens, waaronder die voor M.C. Beys († 1864), burgemeester P.J.H. Vullers († 1893), T. Beurskens († 1910) en pastoor J.H. Pijls († 1916).

De voorm. pastorie (Schoolstraat 5) uit 1883 is ontworpen door Joh. Kayser met neogotische- en chaletelementen. In 1932 kwam een nieuwe pastorie (Schoolstraat 2) tot stand naar ontwerp van J.M. Stals.

Het voorm. raadhuis (Kerkstraat 65) is een tweelaags pand uit 1921 naar plannen van L.J.P. Kooken. Het heeft een torenvormige ingangspartij met loggia op de verdieping en een zadeldak met dakruiter.

De R.K. lagere St.-Lambertusschool (Schoolstraat 1) is een tweelaags school uit circa 1957 met functionalistische details en stalen ramen. Het H. Hartbeeld dateert uit 1920.

Woonhuizen. Het dwarse eenlaagspand Kerkstraat 56 dateert volgens de jaartalankers uit 1659. In de eerste helft van de 19de eeuw is het in drieën gesplitst, waarna de twee rechter woningen in 1920 zijn verbouwd tot een woonen winkelpand. Het diepe eenlaags huis Kerkstraat 64 werd vermoedelijk rond 1672 gebouwd voor Jacob Mooren. De gezwenkte gevel uit circa 1700 is rond 1905 vernieuwd in machinale baksteen en met zandstenen omlijstingen. Het dwarse eenlaagspand Kerkstraat 27 werd in 1809 gebouwd als schoolmeesterswoning. Eclectische details heeft de blokvormige gepleisterde notariswoning Aan Vijftien 8 (circa 1870). Voorbeelden van sober neoclassicistische woonhuizen - met soms een enkel eclectisch detail - zijn Kerkstraat 38 en 63 (beide circa 1895) en Aan Vijftien 17 (1901). Rijker van vorm en met een laat-eclectische detaillering uitgevoerd is het later tot winkel verbouwde huis Kerkstraat 43-45 (circa 1905). Het in 1912 gebouwde woon- en winkelpand Kerkstraat 41 vertoont jugendstil-details.

Boerderijen. De boerderij Kerkstraat 29-31 is een gesloten hoeve met dwars geplaatst woonhuis tussen gezwenkte topgevels, gedateerd ‘1757’. Het woonhuis is in de 19de eeuw in tweeën gesplitst. De aan de overzijde van de binnenplaats gelegen schuur stamt uit 1787; de poortdeur in de zuidmuur werd

[p. 270]

Eind bij Nederweert, R.K. St.-Gerardus Majellakerk

in 1774 aangebracht. Ook de van oorsprong hallenhuisboerderij Uliker 10 stamt uit de 18de eeuw. De gesloten hoeve Hulsen 10 heeft een eenlaags woongedeelte uit 1839, een poortgebouw uit 1863 en een losstaand bakhuis uit 1877. Rond 1935 gebouwd zijn de ontginningsboerderijen Wetering 2, 5 en 7.

De R.K. St.-Gerardus Majellakerk te Eind (Pastoor Maesplein 15), gelegen ten oosten van Nederweert, is een driebeukige basilicale kerk met narthex, waaiervormig schip, vieringtoren met lantaarn en apsis, alsmede een terzijde geplaatste toren met opengewerkte lantaarn. Deze fraaie wederopbouwkerk werd in 1955-'56 gebouwd naar plannen van P.H. Weegels. Het interieur heeft een bijzondere ruimtewerking door de lichtkoepel boven het koor. De gebrandschilderde ramen zijn gemaakt door Ch. Eyck, die ook de eerste steen vervaardigde. Veel ander beeldhouwwerk is van C. van Geleuken. De in 1940 naar plannen van J. Franssen gebouwde pastorie (St.-Gerardusstraat 17) behoort bij een kerkontwerp dat destijds vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog niet werd uitgevoerd.

Schoor/Roeven. Deze heideontginningsgehuchten ten zuiden van Nederweert zijn ontstaan in de 19de eeuw. De windmolen ‘Windlust’ (bij Roeven 14) is een bergmolen met ronde stenen romp en een met dakleer beklede kap. Deze in 1872 door J. en M. Breukers en molenbouwer J.H. Adriaens gebouwde korenmolen brandde in 1944 uit en werd in 1993 herbouwd. De R.K.O.L.-Vrouwe van Lourdeskapel (Schoor 34) is een driezijdig gesloten neogotische wegkapel uit 1916 met een kleine geveltoren. Door toevoeging van een eenbeukig schip en iets hoger koor werd het in 1957-'58 omgebouwd tot kerk en ging de oude wegkapel dienst doen als dagkerk. Het tegelreliëf boven de entree is van M. Jansen. De schutsluis 15 in de Zuid-Willemsvaart (bij Roeven 2) werd in 1922-'25 gebouwd bij de modernisering van het in 1822-'26 gegraven kanaal. Uit 1922 dateert de sluis in de Noordervaart (bij Hulsen 6). Ten behoeve van de verlichting van beide sluizen kwam in 1923 de waterkrachtcentrale Nederweert (Roeven 3) tot stand. Dit kleine vierkante gebouw met tentdak herbergt de originele inventaris met een 36 kW generator (Picard Piccet), die werd gebruikt tot 1949 en die is gerestaureerd in 1993. Aan de westzijde - in de bocht - van de Zuid-Willemsvaart, staat een kazemat uit 1936 van het type rivierkazemat. De Schoorbrug over het kanaal Wessem-Nederweert (Houtsweg ong.) is een stalen Baileybrug met geklonken vakwerkspanten uit circa 1950.

Leveroy (deels gemeente Heythuysen). Dit ontginningsdorp ten zuidoosten van Nederweert ontstond in de late middeleeuwen en heeft enkele interessante boerderijen. Kerkstraat 9 bestaat uit een evenwijdig aan de straat gelegen 19de-eeuws bedrijfsgedeelte met doorgang naar de binnenplaats en aan de andere zijde van deze binnenplaats het

Schoor bij Nederweert, O.L. Vrouwe van Lourdeskapel

woongedeelte met de jaartalankers ‘1768’, alsmede een gevelsteen met de datering ‘1776’. Bij de uit 1804 stammende boerderij Kerkstraat 14 bevindt het woongedeelte, met hardstenen ingangsomlijsting en hooiluiken onder de dakrand, zich juist aan de straatzijde. Onderweg 3 (1915) is een goed voorbeeld van een langgevelboerderij. De huidige R.K. St.-Barbarakerk (Kerkstraat 2) is een kruiskerk met neoromaanse details, een rond gesloten koor en een in een binnenhoek geplaatste ongelede toren met korte ingesnoerde spits. Op de plaats van een uit circa 1500 stammende kerk werd in 1924-'25 een nieuwe kerk gebouwd naar ontwerp van Jos. Wielders. De in 1944 grotendeels verwoeste kerk werd in 1948-'49 in soberder vormen herbouwd naar plannen van dezelfde architect. De herbouw van de opgeblazen toren volgde in 1952-'53. Eveneens ontworpen door Wielders is de kapelanie (Pastoor De Fauwestraat 2) uit 1924. Het H. Hartbeeld is van J. Thissen (1926).