Monumenten in Nederland. Limburg

Kessel

Kleine stad, ontstaan in de vroege middeleeuwen aan de Romeinse heerbaan van Maastricht naar Cuijk op de plaats waar een hogere zandopduiking door de Maas wordt aangesneden. Het hier opgeworpen mottekasteel was de basis van het rond 1070 vermelde graafschap Kessel. In 1279 kwam dit graafschap aan Gelre en werd het een ambt genaamd Land van Kessel. Ten noorden van het kasteel ontwikkelde zich een langgerekt baandorp met marktplaats, dat in 1312 stadsrechten kreeg. Ten zuiden daarvan vormde zich bij het Maasveer het gehucht Veers. Het Land van Kessel kwam in 1713 aan Pruisen en werd in 1815 bij Nederland gevoegd. In 1944 werd het dorp zwaar geteisterd. Na de Tweede Wereldoorlog is Veers aan Kessel vastgegroeid.

De ruïne van kasteel De Keverberg, ook Burcht Kessel genoemd (Dorpstraat 5), ligt op een kunstmatig verhoogde zandopduiking. In de tweede helft van de 11de eeuw ontstond hier een forse woontoren. Nadat deze was afgebrand, verhoogde men de heuvel in de eerste helft van de 12de eeuw met ruim vijf meter en bouwde men het huidige mottekasteel in de vorm van een mergelstenen ringmuur met weergang op bogen en een toren aan de binnenzijde. In het midden van de 13de eeuw verrees aan de binnenzijde een zaal en kwam er een nieuwe poorttoren. Na 1279 werd dit de zetel van de leenmannen van Gelre die zich ‘Van Kessel’ gingen noemen. Omstreeks 1325 bouwde men aan de noordoostzijde tegen de buitenzijde van de ringmuur een forse vierkante

[p. 179]

Kessel, Ruïne kasteel De Keverberg, plattegrond

Kessel, Ruïne kasteel De Keverberg

donjon. Rond 1400 volgde de bouw van de Maastoren aan de zuidoostzijde die als toegang ging dienen. Het kasteel werd in 1579 verwoest en na herbouw in 1604 opnieuw in 1639. Willem Caspar van Merwijck en Judith van Lynden lieten het kasteel in 1647-'51 herstellen. Ook de dienstgebouwen van het voorhof stammen uit die tijd. De noordmuur van het voorhof werd in 1651-'52 opgetrokken. In 1798 kwam het kasteel door vererving aan het geslacht Van Keverberg. Na de dood van baron F.H.K.E van Keverberg van Kessel werd het complex in 1876 verkocht aan de Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid, die er een klooster en kinderpensionaat in stichtten. In 1898 lieten zij een kapel toevoegen. Het nog in 1926-'27 gerestaureerde kasteel werd in 1944 vanwege de strategische ligging opgeblazen, waarna het tot een ruïne verviel. Na archeologisch onderzoek in 1951 volgde in 1958-'60 de consolidatie naar plannen van J.G. Deur. De voorhof werd in 1977 gerestaureerd en deels tot restaurant ingericht. Op het forse ommuurde terrein bevinden zich nog een Lourdesgrot (circa 1930) en tegen de buitenmuur kruiswegstaties, waarvan de terracottabeelden voor een deel afkomstig zijn van staties (1843) uit de oude kerk.

De R.K.O.L.-Vrouwe Geboortekerk (Kerkplein 3) is een driebeukige kerk met driezijdig gesloten koor, dwarsschip en toren van drie geledingen met frontalen en achtzijdige spits. Deze neogotische kerk kwam in 1870-'73 tot stand naar plannen van P.J.H. Cuypers ter vervanging van de iets noordelijker gelegen middeleeuwse kerk. In 1944 werd de toren opgeblazen en het schip beschadigd. Bij het herstel in 1947-'48 heeft men aan de westzijde een dwarsschip toegevoegd. Naar plannen van J. Franssen herrees de toren in 1953 in licht gewijzigde vorm.

Op het kerkhof bevinden zich enkele 17de-eeuwse grafkruisen, een grafkruis voor J. Timmermans († 1896) en een baarhuisje uit 1916. Het H. Hartbeeld stamt uit 1925. De voorm. pastorie (Kerkplein 2) werd rond 1870 gebouwd. De huidige pastorie (Dorpstraat 13) kwam in 1934 in traditionalistische vormen tot stand.

Het raadhuis (Markt 1) is een dwars

[p. 180]

Kessel, Huize Oeverberg

eenlaagspand met haakse ingangspartij en bordestrap, gebouwd in 1848 naar ontwerp van J.H.J. Dumoulin. Het in 1944 zwaar beschadigde raadhuis kreeg zijn huidige uiterlijk bij de herbouw in 1946 naar plannen van W.H.J. Ruijters.

Huize Oeverberg (Veersepad 17) is een fors blokvormig landhuis in kasteelvorm met eclectische details in de vorm van wenkbrauwen en een dakrand met kantelen. Baron F.H.K.E van Keverberg van Kessel liet het huis in 1870-'72 bouwen toen hij ruzie had gekregen met zijn familie en ook onenigheid had met de pastoor over de bouw van de nieuwe kerk.

Woonhuizen. Het Huis Heksendans (Veers 10-11) is een fors - oorspronkelijk geschilderd - herenhuis uit 1769 met afgewolfd mansardedak en een hardstenen ingangsomlijsting met bovenlicht in sobere Lodewijk XV-vormen. Sober neoclassicistisch van vorm zijn de huizen Markt 4-5 (1800) en Markt 10-11 (1810). Het rond 1850 gebouwde veerhuis Veers 1 heeft een middenrisaliet met puntgevel. Voorbeelden van eenlaagspanden uit circa 1880 met natuurstenen deuromlijstingen en neoclassicistische details zijn Baarskampstraat 5 en Dorpstraat 7. Uit dezelfde tijd, maar met eclectische details, is het gepleisterde woonhuis Dorpstraat 14. Late jugendstil-details vertoont het uit 1916 daterende huis Markt 9. Rond 1928 in traditionalistische vormen gebouwd is Huize de Baarskamp (Baarskampstraat 27).

De boerderij ‘Gravenhof’ (Ondersteweg 2) is een U-vormige boerderij, waarvan het woongedeelte is voorzien van de datering ‘1803’.

De windmolen ‘Sint Antonius’ (Roode Eggeweg 1) is een laat-18de-eeuwse gesloten standerdmolen. Op de constructie staan inscripties uit 1800 en 1802. Deze korenmolen werd in 1878 overgebracht uit Meijel, waar hij als banmolen diende, en vervolgens hersteld in 1934. De molen is voor het laatst gerestaureerd in 1991.

De Molenkapel (tegenover Baarloseweg 34) is een uit 1918 daterende en in 1981 gerestaureerde rechthoekige wegkapel. De bijbehoren molen is in 1944 afgebrand.

Huis Oijen (Ondersteweg 13), gelegen ten noorden van Kessel, is een uit de eerste helft van de 16de eeuw daterend gebouw met speklagen.

Kesseleik. Dit dorp ten zuidwesten van Kessel is vermoedelijk in de 17de eeuw ontstaan toen ten zuiden hiervan in 1657 de ‘Gekke Graaf’ werd gegraven; een droge gracht ter beëindiging van de grensgeschillen tussen het prins-bisdom Luik en het hertogdom Gelre. In 1854-'61 werd deze gracht omgevormd tot het Neerskanaal, een afwateringskanaal tussen de Noordervaart en de Maas. De ruïne van de O.L.-Vrouwekapel (Neerstraat 60) gaat terug tot de 17de eeuw. In de nabij gelegen wegkapel (1892; gerestaureerd 1977) staat een kopie van een 16de-eeuws Mariabeeld. Het Straterhof (Karreweg 36) is een rijzig tweelaags pand met afluiving, gedateerd ‘1660’. De topgevel heeft vlechtingen, tandlijsten en duivengaten.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen (Lindelaan 1) is een kruiskerk met portaal, gebouwd in 1950 naar ontwerp van J. Wielders ter plaatse van een voorganger uit 1880. De betonnen klokkentoren is rond 1980 toegevoegd.