vierkante hoektorentjes en in de binnenhoek de oude ronde toren, die rond 1700 zijn hoge spits kreeg. Het interieur bevat een 17de-eeuwse schouw en een betimmering in Lodewijk XV-stijl.
De nederhof dateert uit de 18de eeuw. Het poortpaviljoen heeft gezwenkte topgevels met daaronder een fronton, aan de veldzijde voorzien van een alliantiewapen en het jaartal ‘1750’. Aan de hofzijde herinnert het jaartal ‘1886’ aan een verbouwing. Na 1903 werd het kasteel eerst een ursulinenklooster, na 1929 een missiehuis en na 1977 een streekmuseum. Sinds 1996 is het weer particulier bewoond.
De R.K. St.-Lambertuskerk (Kerkplein 11) is een driebeukige basilicale kruiskerk voorzien van een ingebouwde toren met ingesnoerde spits. Deze sobere traditionalistische kerk met neoromaanse details werd in 1953-'55 gebouwd naar ontwerp van H.F.M. van Groenendael, ter vervanging van de in 1944 onherstelbaar verwoeste neogotische voorganger uit 1859 (toren 15de eeuw).
Het H. Hartbeeld (Burg. Aquariusstraat ong.) werd in 1919 geplaatst.
Woonhuizen. Tot de oudste woonhuizen van Haelen behoort het grote laat-18de-eeuwse huis Burg. Aquariusstraat 46 met hardstenen ingangsomlijsting. De villa De Kikkerberg (Roermondseweg 92) werd in 1904 gebouwd in opdracht van A. Van Rijckevorsel en heeft een sierspant in chaletstijl. Sobere neorenaissance-details vertoont het middenganghuis Roggelseweg 16 (1915). De villa Napoleonsweg 94, gebouwd in 1915 naar ontwerp van F. Dupont, is voorzien van een kolossale pilasterorde. Zakelijk-expressionistisch van vorm zijn de winkel Burg. Aquariusstraat 44 (circa 1935) en de markante witte villa Burg. Aquariusstraat 23 annex sigarenfabriek (1936), beide ontworpen door G. Smeets. Andere voorbeelden van panden in deze stijl zijn de huizen De Kamp (Napoleonsweg 72; 1933), naar ontwerp van J. Bongaerts, en Roggelseweg 2 (1935), naar plannen van L. Beckers en het in 1937 door C. Tonnaer ontworpen huis Ten Anker (Roermondseweg 36), dat ook art déco-elementen vertoont. Traditionalistisch van vorm is de villa Sonnehoek (Napoleonsweg 67), gebouwd in 1934 naar plannen van A.J. Rats.
Boerderijen. Van het grote boerderijcomplex Burg. Aquariusstraat 43 is het 19de-eeuwse woongedeelte rond 1910 uitgebreid. De rond 1840 gebouwde U-vormige boerderij Waerenberg (Heythuyserweg 2) heeft een woongedeelte langs de straat.
Watermolens. In het dorp ligt de Vogelmolen (Kasteellaan 15-17), een onderslagmolen op de Haelense Beek. Deze koren- annex oliemolen is volgens de gevelsteen in 1778 naar hier overgebracht. Vergroting tot de huidige omvang vond plaats in 1882. De molen was tot 1940 in gebruik. Aan de Leubeek in het natuurreservaat het Leudal, ten noordwesten van Haelen, bevinden zich twee watermolens. De St.-Ursulamolen of Leumolen (Leumolen 3) wordt voor het eerst vermeld in 1558. De huidige overkapte onderslagmolen is een klein tweelaags gebouw met dakruiter en de jaartalankers ‘1773’. In de voorgevel is een (modern) beeld van St. Ursula geplaatst. Rond 1850 werd de koren- en oliemolen met een pelmolen uitgebreid. Bij de restauratie in 1961 kreeg de molen een nieuw houten waterrad. Het langgerekte eenlaags molenaarshuis (Leumolen 2) dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw. Van de St.-Elisabethsmolen (bij Roggelseweg 56), een midden-19de-eeuwse graan-, olie- en houtzaagmolen, resteert sinds de verwoesting in 1944 slechts een ruïne. De naastgelegen voorm. boerderij ‘St.-Elisabethshof’ (Roggelseweg 56) - thans streekmuseum en café-restaurant - werd in 1875 gebouwd als uitbreiding bij de watermolen.
Het klooster St.-Elisabethsdal (St.-Elisabethsdreef 1), gelegen ten noordwesten van Haelen, bestaat uit twee 18de-eeuwse haakse vleugels met hardstenen vensteromlijstingen. In 1240 stichtte Dirk van Altena hier een caulietenklooster. In 1435 ging het klooster over naar de congregatie van Windesheim. Na de verwoesting in 1578 volgde vanaf 1603 de wederopbouw. Tegen een vleugel uit 1656 (verwoest 1944) bouwde men in 1778 de twee bestaande haakse vleugels. Van de in 1801 afgebroken 15de-eeuwse kloosterkapel resteert de achtzijdige traptoren. Aan de voet daarvan heeft men een kleine kapel gebouwd met gebruik van classicistische pilasters, klauwstukken en een schelpvormig fronton (midden 17de eeuw). Momenteel is het klooster in gebruik als vakantie- en verpleeghuis van de Kleine Zusters van St.-Joseph.
Buitenplaats De Bedelaar (Heythuyserweg 10), gelegen ten westen van Haelen, werd in 1906 gesticht door paleontoloog prof. M.E.F.T. Dubois. Hij was de ontdekker van de ‘Javamens’. In 1910 liet hij een witte drielaags villa met achtzijdige toren bouwen naar plannen van L. Wagemans. Op het terrein bevinden zich een ijskelder (1915), een tuinhuisje (Heythuyserweg 12; circa 1925) en een vierkante uitkijktoren of uilentoren (1937-'38). Het meest opvallend en uniek is de in 1916 ter bestrijding van muggen gebouwde vleermuistoren, een houten verblijf in de vorm van een afgeknotte piramide met aan één zijde een uitbouwtje met inkruipsleuf. Het werd in 1931 op gemetselde pijlers geplaatst.
Auteursrechtelijk beschermd
