Monumenten in Nederland. Limburg

Gennep

Kleine stad, ontstaan op een landtong tussen Niers en Maas. Rond 800 werd hier een eerste, kleine houten kerk gebouwd. De al in 950 genoemde ‘pagus Genapis’ kreeg waarschijnlijk midden 13de eeuw stadsrechten. De belangrijkste toegang tot de rond 1361 ommuurde stad was de brug over de Niers bij de Nierspoort; een brug over de Maas ontbrak. Het aan de noordoostzijde in de ommuring gelegen kasteel Lonensteijn (14de eeuw) werd in 1413 afgebroken. Aan de zuidzijde legde men in 1518 een verdedigingswal van de Niers naar de Maas. Een grote stadsbrand teisterde in 1597 de bebouwing. De Fransen ontmantelden de aarden verdedigingswerken in 1674; de middeleeuwse stadsmuur

Gennep

1	Herv. kerk (zie p. 120)
2	kerktoren van de oude R.K. St.-Martinuskerk (p. 120)
3	nieuwe R.K. St.-Martinuskerk (p. 120)
4	Stadsmuur (p. 120)
5	Stadhuis (p. 120)
6	Gemeentekantoor annex bibliotheek (p. 121)
7	Postkantoor (p. 121)
8	R.K. jongensschool (p. 121)
9	Voorhoevepark (p. 121)
10	fabriek voor houtbewerking De Genneper Molen (p. 121)
11	Isr. begraafplaats (p. 121)

werd eind 18de eeuw gesloopt. Gennep wisselde verschillende keren van heer. In 1384 veroverde Willem van Gulik de stad, vanaf 1442 was het een Kleefs leen en in 1609 ging Gennep over in handen van de keurvorst van Brandenburg. De in 1815 bij Nederland gevoegde stad ontwikkelde zich tot ‘Poort van Limburg’. Belangrijk was in 1873 de aanleg van de spoorlijn Boxtel-Gennep met bijhorende Maasbrug door de in Gennep gevestigde Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorwegmaatschappij (NBDS). Langs dit - vanaf 1922 alleen voor goederenverkeer gebruikte - spoor ontstond in 1936 de N.V. Papierfabriek Gennep (Page). Door de gevechten in 1945 werd een groot deel van de bebouwing van de stad verwoest, waaronder de synagoge (1869) en het station (1872). Het spoortracé gebruikte men in 1955 voor de aanleg van een verkeersbrug over de Maas. De bij de Brabantweg (bij nr. 25) opgestelde stoomlocomotief Lok 94 (1923) herinnert aan de opgeheven spoorlijn. Tussen de stad en het oude spoortracé ontstond een strook nieuwbouw en later ook ten zuiden daarvan.

[p. 120]

Gennep, Herv. kerk

De Herv. kerk (Markt 3) [1] is een zaalkerk met driezijdige sluiting en aangebouwde consistorie, een opengewerkte dakruiter en een gebosseerde hardstenen ingangspartij. Johan Maurits van Nassau-Siegen, de regent-stadhouder van Kleef van 1647 tot 1679, stond de bouw van deze kerk toe. Naar een ontwerp uit 1650 kon dit classicistische gebouw pas in 1661-'63 worden gerealiseerd door aannemer Henderick Robbers. De dakruiter is, gezien de twee door Alexis Julien gegoten klokken, pas in 1695 toegevoegd. De kerk is in 1902 gerepareerd en in 1950 naar plannen van P.J. Houbolt gerestaureerd. Het interieur wordt gedekt door een gestukadoord tongewelf (1708). De preekstoel stamt uit de bouwtijd, één van de lichtkronen uit 1671.

De kerktoren van de oude R.K. St.-Martinuskerk (bij Torenstraat 17) [2] is een slanke neogotische toren uit 1864 van drie geledingen met ingesnoerde spits. Het ontwerp wordt wel toegeschreven aan P.J.H. Cuypers. De rest van

Gennep, Nieuwe R.K. St.-Martinuskerk

Gennep, Stadhuis

de in oorsprong middeleeuwse en in 1665 en 1864 verbouwde kerk heeft men afgebroken na de in 1945 opgelopen zware oorlogsschade.

De nieuwe R.K. St.-Martinuskerk (Zuid Oostwal 1) [3] is een monumentale driebeukige basilicale kerk voorzien van een mergelstenen voorgevel met narthex en een terzijde staande achtzijdige toren. Deze op de vroeg-christelijke architectuur geïnspireerde kerk werd in 1953-'54 gebouwd naar een ontwerp van N. van der Laan in de traditionalistische stijl van de Bossche school. In de enkele jaren later gebouwde toren hangen een klok uit 1434 en twee Hemony-klokken uit 1646 en 1652, alle afkomstig uit de oude kerk. Het sobere interieur bevat een inventaris uit de bouwtijd.

Het H. Hartbeeld (bij Wagenstraat 26) vervaardigd door J. Thissen, is in 1929 op deze plek geplaatst.

Stadsmuur [4]. Van de middeleeuwse ommuring resteren aan de westzijde - tussen Mariaoord en Melkstraat - nog enkele delen in de vorm van halfhoge muurtjes, die vermoedelijk uit de tweede helft van de 16de eeuw stammen. Rond 1990 heeft men aan die zijde een vierkante muurtoren gereconstrueerd.

Het voorm. stadhuis (Markt 1) [5] is een rijzig maniëristisch pand met zadeldak tussen band- en rolwerkgevels en een slanke achtzijdige traptoren met helmbekroning en opengewerkte lantaarn. Het werd in 1612-'17 gebouwd naar plannen van Willem van Bommel. Inwendig bevinden zich drie kelders met tongewelven. Op de bel-etage waren de raadzaal en de secretarie ingericht. Een gedeelte van het stadhuis was van 1842 tot 1877 in gebruik als kantongerecht en van 1889 tot 1903 als postkantoor. In 1874 heeft men het stadhuis gepleisterd. De toen aangebrachte schuifvensters zijn vervangen door kruisvensters bij de verbouwing in 1900 naar plannen van P. van der Weiden, waarbij ook de helmvormige bekroning is gereconstrueerd. Door C.F. Grönert werd de voorgevel in 1904-'05

[p. 121]

ontpleisterd, gedeeltelijk uitgekapt en ingevuld met machinale steen. Na oorlogsschade volgde in 1950 een restauratie naar plannen van J.G. Deur. In de toren hangt een door Petit & Fritsen gegoten carillon (1950). Het stadhuis is verbouwd in 1982-'84. Op de Markt voor het stadhuis staat een vroeg-19de-eeuwse hardstenen pomp. Aan de achterzijde is in 1996-'99 het nieuwe gemeentekantoor annex bibliotheek (Ellen Hofmannplein 1) [6] gebouwd naar een ontwerp van T. Alberts en M. van Huut in organisch-expressionistische bouwstijl.

Het voorm. postkantoor (Zandstraat 27-29) [7] is een fors kantoorpand met directeurswoning, gebouwd in 1902-'03 met chaletstijl-details

De voorm. R.K. lagere jongensschool (bij Brugstraat 11) [8] is een L-vormige lagere school uit 1922 naar plannen van H. Heijs.

Woonhuizen. Het rond 1525 gebouwde en later gesplitste dwarse huis Molenstraat 9-11 is een voornaam pand met rijzig zadeldak tussen trapgevels. De laat-gotische zuidgevel, met drie grote trappen en overhoekse pinakels, is rond 1998 gereconstrueerd. Inwendig zijn enkele oude moerbalken en de 16de-eeuwse kapconstructie met tussenbalkjukken bewaard gebleven. Uit dezelfde tijd stamt het in opzet vergelijkbare dwarse woonhuis Niersstraat 2, waarvan de voorgevel wordt geleed door hoge laat-gotische korfboognissen. Bij de restauratie in 1982 zijn de huidige roedenindeling en ingangsomlijsting aangebracht. De in 1979 herbouwde gevel Zandstraat 33 is een opgehoogde kopie van een 17de-eeuwse gezwenkte gevel. De gepleisterde, in opzet 17de-eeuwse, gevel van Zandstraat 28 kan oorspronkelijk ook een dergelijk geveltop hebben gehad. De huidige eclectische gevel van het in de kern mogelijk veel oudere pand Zandstraat 15 dateert uit circa 1890. Eclectisch van vorm is verder de rond 1865 gebouwde gevel van Niersstraat 16. Het voorname, sober neoclassicistische woonhuis Zandstraat 2 dateert uit circa 1860. Later sterk versoberd is het in 1872 in opdracht van de NBDS gebouwde woonhuis Spoorstraat 160. De in 1899 voor S. Mickina opgetrokken directeursvilla Heijenseweg 7 is uitgevoerd

Gennep, Woonhuis Niersstraat 2

in neorenaissance-stijl. De er achter gelegen bijbehorende moutfabriek ‘Aurora’ heeft men in 2000 gesloopt. Neorenaissance-details vertoont het rond 1900 gebouwde woonhuis Emmastraat 82. Kenmerkende vroeg-20ste-eeuwse woon- en winkelpanden zijn Zandstraat 53 (1909) en Brugstraat 11 (circa 1910). Het woon- en winkelpand Zandstraat 80-84 uit 1923 is ontworpen door Th. Diwissen. Traditionalistisch van vorm is Markt 5, gebouwd in 1938 naar plannen van J.A.M. den Boer. Een voorbeeld van de wederopbouw-architectuur is het huis Niersweg 7 (circa 1950).

Het Voorhoevepark (1-47) [9] ontstond in 1912 voor de werknemers van de NBDS op initiatief van presidentdirecteur J.M. Voorhoeve. De dubbele eenlaags woningen kwamen tot stand binnen een stedenbouwkundig plan in de vorm van een tuinwijk. Het complex werd in 1917 uitgebreid.

De voorm. fabriek voor houtbewerking ‘De Genneper Molen’ (Niersweg 1) [10] is een gepleisterd drielaags gebouw, opgetrokken in 1898 voor C.W. Steinmann op de plaats van een in 1886 afgebrande graanmolen. Tot 1918 werd de fabriek met waterkracht aangedreven. Het blokvormige pand is in 1929 hersteld na brand en in 1986 ingericht als kantoor annex brandweerkazerne.

Begraafplaatsen. De in 1842 gestichte Isr. begraafplaats (Davidlaan ong.) [11] heeft een ommuring uit 1867. Ten noorden van Gennep ligt de rond 1870 aangelegde Herv. begraafplaats (bij Nijmeegseweg 60) met een baarhuisje uit circa 1880. Opvallend is het graf van ds. G.M.C. Loeff († 1884).

De St.-Augustinusstichting (Heijenseweg 75), vroeger Sanatorium Zonlichtheide geheten, ontstond in 1930-'34 als buitenstichting van het in de stad gelegen sanatorium Mariaoord. Vermeldenswaardig zijn het nazorghuis met zusterwoning in expressionistische stijl (1930), naar ontwerp van J.W. Dinger, en het met riet gedekte paviljoen ‘Rieten Dak’ met bordes en houten zuilen (1935) naar plannen van F.J. Hopman.

De ruïne van het Genneperhuis (bij Bloemenstraat 3) ligt ten noorden van Gennep nabij de uitmonding van de Niers in de Maas. De hier in de 11de eeuw gebouwde waterburcht was de zetel van de heren van Gennep en de Keizerlijke Maastol. De rond 1400 versterkte burcht werd tussen 1614 en 1641 verder uitgebouwd tot een belangrijke vesting. Na veroveringen in 1641, 1672 en 1710 werden de overgebleven gebouwen in 1794 gesloopt. Vanaf 1877 heeft men hier materiaal weggehaald ter versteviging van de Maasoever, waarna de huidige begroeide ruïne is overgebleven.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand van Milsbeek (Kerkstraat 27), gelegen ten noordwesten van Gennep, is een eenbeukige kruiskerk met recht gesloten koor en een terzijde geplaatste toren met naaldspits. De kerk werd in 1930-'31 gebouwd in sobere traditionalistische vormen naar plannen van J. Coumans. Uit dezelfde tijd dateren het kerkhof met calvarieberg annex baarhuisje en de pastorie (Kerkstraat 25).