Monumenten in Nederland. Limburg

Geleen
(gemeente Sittard-Geleen)

Dorp met een stedelijk karakter (vlek), ontstaan uit drie aan de rand van de Graetheide gelegen middeleeuwse dorpen: Geleen, Krawinkel en Lutterade. De voor het eerst in 1148 vermelde oudste nederzetting - nu Oud-Geleen genoemd - bevindt zich aan de oostzijde bij de huidige R.K. St.-Marcellinus en St.-Petruskerk en ten noorden van de voormalige Keutelbeek (nu Peschstraat), die uitkwam in de Geleenbeek. Deze tot het Land van Valkenburg behorende nederzetting breidde zich vanaf de 16de eeuw uit langs de Peschstraat en de Jodenstraat. Van het aan de noordwestzijde gelegen 13de-eeuwse dorp Lutterade zijn thans de Geenstraat en de Groenstraat nog herkenbaar. Het oudste gedeelte van het ten zuidwesten van Lutterade gelegen middeleeuwse wegdorp Krawinkel bevond zich ter plaatse van de huidige driehoek Gerardusstraat, Hofstraat en Cornelisstraat. Ten zuiden hiervan lag een gedeelte van Neerbeek, dat vanaf 1661 als Spaans Neerbeek tot Geleen behoorde.

Ondanks de aanleg van de rijksweg Maastricht-Roermond (1843-'45) en de spoorlijn Roermond-Maastricht (1865-'66) aan weerszijden van Krawinkel en Lutterade en de spoorlijn Sittard-Heerlen (1896) aan de oostzijde van Oud-Geleen wijzigde de oude structuur van de wegdorpen tot circa 1920 niet ingrijpend. Voor de bouw van de Staatsmijn Maurits (na 1915) moest echter het ten westen van de spoorlijn Roermond-Maastricht gelegen gedeelte van Krawinkel wijken. De mijnbouw leidde tot een sterke groei van Geleen. Op basis van een uitbreidingsplan uit 1920 van J.Th.J. Cuypers werd de open ruimte tussen de drie kernen geleidelijk bebouwd en als centrum ontwikkeld. Als eerste kwam in 1922 een nieuw raadhuis met marktplein tot stand. Vervolgens lag het accent op de woningbouw en ontstond aan de noordoostzijde onder meer de mijnkolonie Lindenheuvel.

Na de Tweede Wereldoorlog zette de groei door, in eerste instantie op basis van een uitbreidingsplan uit 1938 van J. Froger en vooral door ontwikkeling van het gebied nabij het raadhuis en het stadscentrum. Het gebied tussen Lindenheuvel en de spoorlijn Roermond-Maastricht werd ook bebouwd. Het uitbreidingsplan Geleen-Zuid kwam tussen 1956 en 1961 in fasen tot stand naar ontwerp van M.P.J.H. Klijnen. Na de mijnsluiting in 1965 zijn de oude mijngebouwen

[p. 115]

Geleen, St.-Janskluis

verdwenen en gaandeweg vervangen door een omvangrijk industrieel complex met chemische fabrieken van ‘Dutch State Mines’ (DSM).

De R.K. St.-Marcellinus en St.-Petruskerk (Leurstraat 1, Oud-Geleen) is een driebeukige kruisbasiliek met driezijdig gesloten koor en een half ingebouwde toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De grotendeels in mergel opgetrokken toren dateert mogelijk uit 1504. De bijbehorende kerk, met een koor uit 1643, werd in 1862 gesloopt en vervangen door een driebeukige neogotische basiliek naar een ontwerp van C. Weber. In 1956-'57 is de kerk gerestaureerd en vergroot met een dwarsschip en een doopkapel naar plannen van H.J. Palmen. De toren is in 1959-'60 gerestaureerd. Het kerkinterieur wordt gedekt door gestukadoorde houten kruisribgewelven. Er is een hardstenen doopvont uit 1622, geschonken door Arnold IV Huyn († 1624). Bij de kerk staat een waarschijnlijk van 1874 daterende neogotische kapel met calvariegroep, gebouwd voor burgemeester J.M.H. Smeets. Kerk en kapel zijn in 1988-'89 onder leiding van P. Satijn gerestaureerd.

De pastorie (Leurstraat 5) en de kapelanie (Jodenstraat 2) werden in 1923 gebouwd naar ontwerp van P. Donders en P. Schols. Het H. Hartbeeld (bij Leurstraat 1) is in 1930 door atelier Ramakers vervaardigd. Het toont een mijnwerkersgezin dat onder de bescherming van het H. Hart van Jezus wordt gesteld.

Geleen, R.K. St.-Augustinuskerk

De St.-Janskluis (bij Kluis 3, Krawinkel) is een driezijdig gesloten kapel met mergelstenen banden en een dakruiter boven de sluiting. De kapel werd gebouwd in 1699 in opdracht van Maria Dorothea von Dietrichstein - von Salm als hospitaal met kapel gewijd aan St. Lazarus. De dakruiter dateert mogelijk uit de tweede helft van de 18de eeuw. Tussen 1722 en 1912 is het in gebruik geweest als kluizenaarswoning met kapel. Er zijn restauraties uitgevoerd in 1936-'38 en in 1985.

Het voorm. patronaatsgebouw (Groenseijckerstraat 25-27) is een langgerekt pand uit 1918-'19 met tot topgevels opgetrokken hoekrisalieten. Gelijktijdig gebouwd is de voorm. kapelanie (Groenseijckerstraat 21-23), een dwars huis met een tot topgevel opgetrokken middenrisaliet.

Het zusterklooster MSC (Molenstraat 44) is een L-vormig pand met middenrisaliet en aan de achterzijde een haaks geplaatst schoolgedeelte, gebouwd rond 1930 in traditionalistische vormen.

De R.K. St.-Augustinuskerk (bij Prins de Lignestraat 31) is een driebeukige kruisbasiliek voorzien van een recht gesloten koor met crypte en zijkoren, en een dubbeltorenfront met ongelede zadeldaktorens. De zijbeuken hebben een reeks zadeldaken met topgevels. De kerk werd in 1933-'34 gebouwd in traditionalistische vormen naar ontwerp van J.Th.J. & P. Cuypers ter vervanging van een voorganger aan de Groenseykerstraat uit 1863. Het interieur wordt gedekt door houten spitsbooggewelven. Het door F.B. Loret Vermeersch gebouwde orgel (1863), met een neogotisch front van de firma Maarschalkerweerd & Zn. (1904), staat sinds 1967 in Geleen. De kruiswegstaties zijn vervaardigd door A. en P. Windhausen (1922), de glas-in-loodramen (1935) door glazenier J. Postmes.

De pastorie (Prins de Lignestraat 31) is gelijk met de kerk gebouwd. De in traditionalistische stijl uitgevoerde kapelanie (Prins de Lignestraat 20) dateert uit 1936.

De voorm. R.K.H. Hart van Jezuskerk (Rijksweg Noord 33) is een eenbeukige kruiskerk met zijgangen, hoger onderkelderd koor met zijgangen, dakruiter en vijfzijdige apsis. De vanwege de ‘Kulturkampf’ uit Duitsland verdreven Ongeschoeide Karmelieten kwamen in 1875 naar Geleen, waar zij in 1879-'80 een klooster bouwden en een kapel, die in 1904 werd vergroot. De huidige kerk kwam in 1935-'36 tot stand in traditionalistische vormen naar ontwerp van P.A. Schols. De gewelfschildering in het koor en een de glas-in-loodramen zijn ontworpen door R. Smeets en J. Verheyen. Het klooster en de kapel zijn in 1967 gesloopt; de kerk is sinds 2000 buiten gebruik.

De R.K. kerk Christus Koning (bij Kluis 19) is een driebeukige basilicale kruiskerk met halfronde apsis, een forse vieringtoren en een terzijde geplaatste achtzijdige doopkapel. Deze kerk werd in 1952-'53 gebouwd naar ontwerp van H. Koene. Het interieur wordt gedekt door een vlak balkenplafond. De inventaris is ook door Koene

[p. 116]

ontworpen. De keramische kruiswegstaties zijn vervaardigd door E. Laudy.

De R.K. kerk Verrijzenis van Onze Heer Jesus Christus (Potterstraat ong.) is een moderne, recht gesloten, driebeukige kerk met kleine open dakruiter, gebouwd in 1960 als noodkerk naar ontwerp van M.G.E. Hoen.

Het raadhuis (Markt 1) is een blokvormig drielaags gebouw uit 1922 voorzien van een dakruiter en een breed middenrisaliet met overdekt bordes. J.Th.J. en P. Cuypers maakten het ontwerp in Nieuw-Historiserende stijl. Het carillon is van de Engelse firma Gillett en Johnston (1929). De langgerekte achteraanbouw uit 1977-'79 is ontworpen door J.J.G. Zöllner. Voor het raadhuis staat het door P. Roovers in de vorm van een fontein ontworpen Wilhelminamonument (1958). Uit een rond bassin rijst een zuil op met daarop een bronzen beeld van koningin Wilhelmina geflankeerd door een mijnwerker en een landbouwer.

Scholen. De voorm. openbare lagere school (Groenseijckerstraat 30) is een langgerekt eenlaagspand met neorenaissance-trapgevels. Het linker deel werd in 1915 als drieklassige school gebouwd en in 1920-'21 uitgebreid met drie lokalen. Van 1928 tot 1972 was het gebouw in gebruik als R.K. jongensschool

Geleen, Raadhuis en Wilhelminamonument

St. Augustinus. De onderwijzerswoning (Groenseijckerstraat 32) is een blokvormig pand uit 1915. De voorm. R.K. St.-Antoniuskleuterschool (Leurstraat 3), een tweelaags pand uit circa 1925, heeft in een nis boven de ingang een Antoniusbeeld van atelier Ramakers.

Huis Maes (Leurstraat 4, Oud-Geleen) is een tweelaags dwars huis met mergelstenen speklagen. Het noordelijke gedeelte stamt in de kern uit de 16de eeuw en werd gebouwd voor de familie Beltgens. Lemmen Maes breidde het in 1623 in zuidelijke richting uit. De oorspronkelijke haakse noordvleugel is rond 1900 voor de familie Ramakers vervangen door het huidige tweelaags huis Leurstraat 6.

Huis Corten of Drossaardhuis (Geenstraat 34-36, Lutterade) was aanvankelijk een gesloten hoeve, waarvan alleen het forse tweelaags woonhuis en de haakse eenlaags poortvleugel met verhoogd middendeel met fronton nog bestaan. De jaartalankers ‘1(7)44’ en ‘1751’ verwijzen respectievelijk naar de jaren waarin de voorganger afbrandde en het nieuwe huis werd gebouwd in opdracht van Reinier Corten - drossaard vanaf 1753 - en Petronella Gadé.

Woonhuizen. Een 17de-eeuwse kern heeft Huis du Prez (Marcellienstraat 10), een L-vormig pand met poort en aan de binnenplaats in vakwerk uitgevoerde

Geleen, Huis Corten of Drossaardhuis

delen. De voorgevel is in de 19de eeuw gepleisterd. Het wit geschilderde hoekpand Pieterstraat 2 met gezwenkte topgevel werd in 1753 gebouwd in opdracht van Joannes Vroemen en Catharina Dullens. Siersmeedwerk en een gevelsteen tonen de wapens van de familie Dullens, de initialen J.V. en het bouwjaar. Andere in de kern 18de-eeuwse huizen zijn het gepleisterde pand Pieterstraat 17-19, met de jaartalankers ‘1777’ en een poort, en Jodenstraat 5-7, dat in opdracht van burgemeester Jan Matthijs Luyten in 1799 een nieuwe voorgevel met poort kreeg en waarvan het linker gedeelte rond 1905 van een pleisterdecoratie is voorzien. Voorbeelden van gepleisterde eclectische huizen uit circa 1880 zijn Marcellienstraat 17 en 19. Het wit geschilderde huis Stationstraat 17-18 draagt de jaartalankers ‘1895’. Enkele panden met een oudere kern zijn begin 20ste eeuw van een eclectische pleisterdecoratie voorzien, zoals rond 1913 de huizen Marcellienstraat 1 en 11 en in 1914 het huis Peschstraat 19-23 (1859), met poortdoorgang in het midden.

Uit de vroege 20ste eeuw dateren het huis Peschstraat 40 (circa 1900), met neorenaissance-elementen en een verhoogd middenrisaliet, de vrijstaande L-vormige villa Rijksweg Noord 114 (circa 1905), opgetrokken met chaletstijlen neorenaissance-elementen, en het huis Marcellienstraat 16 (1906) met inrijpoort. De vrijstaande villa Villa Cantemerle (Jodenstraat 3), voorheen ‘Villa Nova’, werd in 1910 gebouwd voor schoolhoofd S. Bemelmans naar een ontwerp met chaletstijl-elementen van N. Ramakers. De panden Groenstraat

[p. 117]

Geleen, Villa Cantemerle

95-97 werden in 1918 gebouwd als gemeentelijke dienstwoningen met arrestantenlokaal naar ontwerp van J. Bemelmans. De rij wit geschilderde huizen Rijksweg Zuid 194-210 (1921), voorzien van risalieten en mansardedaken, is ontworpen door L. Gilissen. Molenstraat 41 (1925) is een wit geschilderd tweelaags huis met haakse bouwdelen naar ontwerp van H. Schols. Dankzij de Staatsmijn Maurits groeide Geleen sterk vanaf de jaren twintig van de 20ste eeuw. Van de vele bij de mijn in het Mauritspark gebouwde beambtenwoningen resteren er achttien uit 1926 in blokken van twee en drie woningen. Het betreft de door A.J.N. Boosten ontworpen opzichterwoningen Mauritspark 4-5, 6-8, 22-23 en 24-25 en de hoofdopzichterwoningen Mauritspark 28-29 en 30-31. In 1927 ontwierp Boosten in opdracht van de Stichting ‘Thuis Best’ voor ‘Ons Limburg’ het traditionalistische woningcomplex Prins de Lignestraat 4-18 en 5-27 voor beambten van de Staatsmijn. In 1938 kwamen als ingenieurswoningen de villa's Beatrixlaan 2-4, Irenelaan 2-6 en Beatrixlaan 7 tot stand naar ontwerp van architect met de initialen B.G. van het bouwbureau van de Staatsmijnen. Veel van de in het interbellum gebouwde huizen zijn in meer of mindere mate door het expressionisme beïnvloed. Interessante voorbeelden zijn de dubbele huizen Mauritslaan 13-15 (1922) en Graaf Huynlaan 10-12 en 11-13 (1927-'28), alle ontworpen door P.

Geleen, Woonhuis Graaf Huynlaan 19

Donders, en het vrijstaande zakelijk-expressionistische huis Graaf Huynlaan 19 (1925) naar ontwerp van J. Prummel voor R. Dunning. Verder ontwierp J. Philips enkele huizen met expressionistische elementen, zoals bijvoorbeeld Mauritslaan 61-63 (circa 1930), Groenstraat 99-105 (1930), Mauritslaan 6 (1932) en de villa Rijksweg Noord 57 (1933). Van de hand van de Geleense architect H. Schols zijn diverse huizen met zakelijk-expressionistische elementen, zoals het dubbele huis Agnes Printhagenstraat 27-29 (1932), de villa Jodenstraat 27 (1935), het dubbele huis Kummenaedestraat 19-21 (1936), de huizen Norbertijnenstraat 38-46 (1935-'36), Norbertijnenstraat 60-62 (1937) en het vrijstaande huis Kummenaedestraat 92 (1937).

Andere voorbeelden met expressionistische elementen zijn Mauritslaan 34-36 (1935) en Past. Vonckenstraat 110 (1936), alle naar plannen van A. Jeurissen, Kummenaedestraat 94 (1936; B.A. Schinkel), Kummenaedestraat 37 (1937; H. Hautvast) en Agnes Printhagenstraat 31 (1938; W. Schelberg).

Het voorm. atelier van de beeldhouwersfirma Ramakers (Leurstraat 8) is een langgerekt eenlaagspand in neo-renaissancestijl, gebouwd in 1892 met een tot trapgevel opgetrokken middenrisaliet.

Winkels en horeca. Het hotel Markt 2 is een drielaags hoekpand met afgeschuinde hoek, gebouwd in 1922 naar ontwerp van W. Nierkens. Een afgeschuinde hoek hebben ook de voorm. vleeshouwerij Graaf Huynlaan 2 (1925), naar ontwerp van H. Bertrams, en het woon- en winkelpand Burg. Lemmensstraat 2 (1929). H. Schols ontwierp het forse, met plat dak uitgevoerde, drielaags woon- en winkelpand Markt 122-126/121-125 (1931) dat in een kwart cirkelvorm de straathoek markeert.

De voorm. Cinema Royal (Rijksweg Centrum 65-69), met winkel en woonhuis, is een drielaags pand met plat dak, gebouwd rond 1932 naar een zakelijk-expressionistisch ontwerp van H. Schols.

Boerderijen. Al in 1259 wordt de hoeve De Biesenhof (Biesenhof 1, Sweikhuizen) vermeld als bezit van de Ridders van de Duitse Orde te Alden Biesen. Het huidige wit geschilderde woongedeelte - met 13de eeuwse kelder -en een schuur stammen van 1772. De overige bouwdelen dateren in de huidige vorm uit de eerste helft van de 19de eeuw. Andere voorbeelden van gesloten hoeven zijn Bergstraat 5 (1865) en de deels gepleisterde hoeve Leurstraat 10 (mogelijk 1869). Marcellienstraat 18 is een in de kern van 1759 of 1785 daterend tweelaags huis dat enkele keren ingrijpend is gewijzigd, zoals in 1907, toen onder meer de huidige eclectische pleisterdecoratie werd aangebracht, en in 1924-'25, toen de rechter travee werd toegevoegd. De bijbehorende naastgelegen brouwerij-boerderij Marcellienstraat 20 van de voorm. bierbrouwerij ‘De Kroon J. Schrijnemakers’ werd in 1856 gebouwd voor Louis Defresne. Dit complex werd in 1869 gedeeltelijk voor bewoning geschikt gemaakt en nadien gewijzigd in 1882-'83 en in 1904, toen een stoommachine werd geplaatst.

De voorm. Staatsmijn Maurits (Mijnweg 1) werd vanaf 1915 als vierde en laatste staatsmijn aangelegd op de Graetheide. De productie startte in 1923. Lange tijd was het de grootste tweeschachtenmijn in Europa. In 1963 werd nog een derde schacht toegevoegd, maar in 1967 moest de mijn definitief sluiten. Daarna kwam op het terrein het chemieconcern DSM tot ontwikkeling, waarbij veel (fabrieks)gebouwen en installaties zijn verdwenen. Behouden bleef het hoofdkantoor uit 1924,

[p. 118]

Geleen, Staatsmijn Maurits, hoofdkantoor

gebouwd in zakelijk-expressionistische vormen naar een in gewijzigde vorm uitgevoerd ontwerp van J.H.W. Leliman (circa 1920). Het U-vormige tweelaags pand is voorzien van halfronde erkers en een haaks geplaatst drielaags bouwdeel. De ingang wordt geflankeerd door twee van 1926 daterende natuurstenen reliëfs die het provinciewapen en mijnbouwgereedschappen tonen. De met baksteen beklede gewapend-betonconstructie werd opgetrokken door de Industriële Betonbouw Maatschappij uit Amsterdam. In het hoofdgebouw waren onder meer kantoren, een badhal met kleedruimten, een grote doorgangshal en magazijnen ondergebracht. Een grote, haaks geplaatste, hal heeft men gesloopt. Links bevindt zich nog een deel van de verbindingsbrug naar de schachten. Verder resteert een van 1924 daterende watertoren naar plannen van J.W. Dinger met een betonnen vlakbodemreservoir op een open betonskelet. De ommanteling van het reservoir is later aangebracht. Vier van de acht tussen 1927 en 1950 gebouwde koeltorens bleven behouden. Aan het nabijgelegen Mauritspark staat het in 1937 naar ontwerp van E. Quanjel-Van Thoor opgerichte mijnwerkersmonument (tegenover Mauritspark 9a) met twee keramische reliëfs voorstellende de landbouw en de mijnindustrie. Zij symboliseren de overgang van de agrarische naar de industriële samenleving. Het monument is in 1998 gerestaureerd.

De spoortunnel in de spoorlijn Roermond-Maastricht (bij Tunnelstraat 1) dateert uit 1931 en bestaat voor het autoverkeer uit drie achter elkaar gelegen tunnels van betonnen elementen met stalen overbruggingen voor het spoor. Aan weerszijden zijn doorgangen voor voetgangers en fietsers.

Trafohuisjes. Aardige voorbeelden van trafohuisjes met zakelijk-expressionistische details uit de jaren dertig van de 20ste eeuw staan bij Rijksweg Zuid 188 (1930), bij Rijksweg Noord 98 (1931) - beide op een vierkante plattegrond - en naast Rijksweg Noord 196 (1937); het laatste heeft een verhoogd gedeelte.

Het Burgemeester Damenpark (Kummenaedestraat ong.) werd naar een ontwerp uit 1931 van D.F. Tersteeg aangelegd als volkspark. In 1946 zijn een (later geasfalteerde) wielerbaan en een kaartverkoophuisje toegevoegd.

De Mariakapel (bij Rijksweg Zuid 234) kwam in 1940 tot stand met spitsboogingang en hoog zadeldak naar een ontwerp van J. Philips ter vervanging van een voorganger uit 1898.

De voorm. steenfabriek ‘St. Jozef’ of ‘Plinthos’ (Daniken 1, gemeente Schinnen), gelegen ten oosten van Geleen, heeft een rond 1920 gebouwde ringoven met zadeldak en hoge schoorsteen. Op het terrein bevinden zich verder een opzichterwoning en enkele open houten overkappingen voor het drogen van de stenen. De fabriek zal na restauratie dienst doen als educatiecentrum voor natuur en milieu.

Lindenheuvel. Deze mijnkolonie ten noordwesten van Geleen op de Graetheide werd ontwikkeld om de snel groeiende bevolking van Geleen te huisvesten. Het op de tuinstadgedachte gebaseerde stedenbouwkundig ontwerp uit 1919 is van J.Th.J. Cuypers. Het stratenpatroon volgt een halve cirkel - doorbroken door radialen - en heeft een centrale markt met kerk. De eerste woonhuizen werden in 1918 gebouwd door de Woningvereniging Geleen in het als Swentibold of Auwe Kolonie aangeduide gebied ten zuidwesten van de Burg. Lemmensstraat. Ze zijn in 1971 gesloopt. Tussen 1926 en 1930 liet de Stichting ‘Thuis Best’ - mogelijk naar ontwerp van A.J.N. Boosten - ruim zeshonderdvijftig een- en tweelaagswoningen bouwen, verdeeld in zes typen en in blokken van twee tot vier woningen. Een deel van de woningen is gesloopt, een groter deel is gerenoveerd. Voorbeelden van de diverse typen staan onder meer in het gebied tussen Berkenlaan, Hyacinthenlaan en Lindenlaan en tussen Tulpenlaan en Seringenlaan. Naar ontwerp van P. Schols kwamen tot stand het dubbele woonhuis Dahliastraat 3-5 (1924), met haakse mansardedaken, en het blokvormige huis Dahliastraat 7 (1930). Door P. Donders ontworpen met expressionistische details zijn de tweelaags hoekhuizen Burg. Lemmensstraat 248-252 (1927) met afgeschuinde hoek en horecagedeelte. Een ontwerp van H. Delsing is het pand Seringenlaan 80 (1928), dat tevens een broodfabriekje met kantoor omvatte. J. Philips ontwierp de villa's Seringenlaan 78 (1933), met zakelijk-expressionistische invloeden en Seringenlaan 82 (1933). In 1948 werden - gefinancierd met Oostenrijkse herstelbetalingen - verschillende in Zweden geprefabriceerde houten eenlaagspanden gebouwd met steil dak. Voorbeelden hiervan zijn Geraniumstraat 1 en 3, Valderenstraat 80-90 en 91-103, Seringenlaan 25 en 27, en Lobeliastraat 2-14. De voorm. R.K. kleuterschool (Seringenlaan 28-26) is een tweelaags pand met aangrenzende onderwijzerswoning, gebouwd in 1925 en vergroot in 1927. De R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand (Bloemenmarkt 12) is een driebeukige kruisbasiliek met vijfzijdig gesloten apsis, aangebouwde sacristie en zijkapellen en een ongelede toren met traptoren en tentdak. De kerk verrees in 1928-'29 in traditionalistische vormen naar ontwerp van J.E. Schoenmaekers. Het interieur wordt gedekt door een tongewelf op consoles en bevat kruiswegstaties van J. Weerts (1954-'55). De glas-in-loodramen zijn vervaardigd door atelier Nicolas (circa

[p. 119]

Lindenheuvel bij Geleen, R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand

1928) en F. Cox (1953-'54). De pastorie (Bloemenmarkt 13) kwam in 1927 tot stand naar plannen van Schoenmaekers. De in 1923 opgetrokken noodkerk met aan weerszijden een woonhuis werd in 1928 verbouwd tot R.K. lagere jongensschool en huisvest thans appartementen (Rozenlaan 6-10). De moderne R.K. kerk H.H. Engelbewaarders (Valderenstraat 1), met waaiervormige plattegrond, hoger koorgedeelte en vrijstaande betonnen klokkentoren, is in 1962-'63 gebouwd naar ontwerp van A.F. Brenninkmeyer.