Monumenten in Nederland. Limburg

Eys
(gemeente Gulpen-Wittem)

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de Eyserbeek bij een kruispunt van wegen. Vanaf de 14de eeuw tot 1732 was het een Vrije Rijksheerlijkheid en daarna onderdeel van de heerlijkheid, later gemeente, Wittem (tot 1982). Na de Tweede Wereldoorlog is Eys een langgerekt dorp geworden tussen de Eyserbeek en de Hoebigerweg en is het vastgegroeid aan de kern Overeys.

De R.K. St.-Agathakerk (Grachtstraat 2) is een zaalkerk voorzien van een smaller koor met aangebouwde kleine sacristie, dwarsbeuken en een half ingebouwde toren met lantaarn en knobbelspits. De kerk werd in 1732-'34 gebouwd in sobere barokstijl naar ontwerp van Johann Conrad Schlaun in opdracht van Ferdinand von Plettenberg, ter vervanging van een in 1745 afgebroken 12de-eeuwse kerk. De twee zijruimten aan weerszijden van het koor werden in 1934-'35 toegevoegd naar ontwerp van M.N. Ramakers. In 1947 heeft men de oorlogsschade hersteld en in 1982-'83 is de kerk gerestaureerd. Het interieur is wit gestukadoord. De kerk bevat een vermoedelijk 11de-eeuws hardstenen doopvont. De verder voor het grootste deel 18de-eeuwse inventaris bestaat uit een barok hoofdaltaar met altaarstuk (Christus in Gethsemane), twee zijaltaren, een preekstoel, twee biechtstoelen (1752) en twee koorbanken. Op de orgelgalerij met ionische zuilen staat een door de Gebr. Müller gebouwd orgel (1844, gerestaureerd 1961).

[p. 113]

Eys, R.K. St.-Agathakerk

Op het kerkhof bevinden zich enkele stenen grafkruisen of graftekens, waaronder een grafkruis met calvarievoorstelling voor Reinert Hamers († 1672). De pastorie (Wezelderweg 14) is een tweelaags pand uit circa 1825, uitgevoerd in Kunradersteen met hardstenen vensteromlijstingen. Het linkergedeelte dateert uit 1907 (het jaartal staat op een gevelsteen).

Kasteel Goedenraad (Mr.dr. Froweinweg 61-65, Overeys) wordt voor het eerst in de 14de eeuw vermeld. Het huidige wit gepleisterde hoofdgebouw in Lodewijk XVI-stijl kwam echter tot stand bij de herbouw, die vanaf 1777 voor Rudolf baron von Geyer Schweppenburg werd uitgevoerd. Egidius Leonard baron von Thimus, die in 1781 eigenaar werd, voltooide de herbouw. Het gebouw heeft aan de binnenplaatszijde een licht risalerende drielaags middenpartij bekroond door een fronton en een koepeldak met lantaarn. Rond 1888 heeft men het hoofdgebouw aan de zuidzijde vergroot met een langwerpige vleugel en aan de oostkant met een vierkant hoektorentje met koepeldak en knobbelspits. Tevens kreeg het hoofdgebouw toen aan de oostzijde een eclectische voluutgevel. In 1917 kwam het in bezit van F.K.Th. Frowein, die het inwendig liet aanpassen.

De nederhof aan de westzijde bestaat uit een U-vormige hoeve in Kunradersteen uit de tweede helft 18de eeuw. De westvleugel is voorzien van de jaartalankers ‘1764’ en heeft een verhoogde middenpartij met poortdoorgang, die aan de buitenzijde wordt bekroond door een fronton met het alliantiewapen van Egidius Leonard von Thimus en Anna von Strauch. Aan de binnenplaatszijde is de middenpartij uitgevoerd met een classicistische omlijsting met fronton.

Oorspronkelijk bezat het park een laat-classicistische geometrische aanleg met een zichtkanaal. In de 19de eeuw werd deze aanleg veranderd in de landschapsstijl. Aan weerszijden van het huis kwamen beschutte zijtuinen tot stand. Frowein liet vanaf 1917 veranderingen aanbrengen in een toen gangbare decoratieve tuinstijl met geometrische vormen en vormsnoeiwerk. In de achtertuin zijn drie nagenoeg gesloten cirkels van taxus aangeplant die zorgen voor een bijzonder perspectivisch effect. Rond 1975 zijn veranderingen en herstellingen uitgevoerd naar plannen van tuinarchitect W.J.A. Snelder.

Woonhuizen. Het dorp heeft enkele 18de-eeuwse woonhuizen in Kunradersteen, bijvoorbeeld het wit geverfde complex Kelderweg 2-6, met koetspoort naar de gesloten binnenplaats, St.-Agathastraat 3, met een beeldnisje boven de ingang, en het boerenhuis Mr. dr. Froweinweg 20 met dichtgemetselde koetspoort (sluitsteen

Eys, Kasteel Goedenraad

‘1806’). Wezelderweg 1 is een blokvormig gepleisterd pand uit circa 1850 met hardstenen vensteromlijstingen. Het uit 1911 (gevelsteen) daterende grote tweelaags pand Grachtstraat 33 is voorzien van neorenaissance-details en een houten portaal in chaletstijl. St.-Agathastraat 1 is een 19de-eeuws dwars tweelaags huis met mansardedak, rustica stucwerk en een houten veranda. Het aangrenzende bedrijfsgebouw, bedoeld als autogarage en magazijn voor graanhandel, kwam tot stand in 1922 naar ontwerp van J. Lemmens voor H. Engelen Lennartz, zoals ook het opschrift op de gepleisterde band vermeldt.

Boerderijen. Van de 18de-eeuwse gesloten hoeve Mr. dr. Froweinweg 53 is het voorste (oudste) gedeelte in Kunradersteen opgetrokken en het achterste gedeelte in baksteen. De poortmuur met zadeldakje bevat een rondboogpoort voorzien van een sluitsteen met inschrift en de jaartalankers ‘1792’. Wittemerweg 8-10 is een gesloten hoeve in Kunradersteen, bestaande uit een hoge achtervleugel met schuur en woning (deels gemoderniseerd) en lagere bedrijfsvleugels. De binnenplaats is toegankelijk via een poort met zadeldakje. Tussen een grote schuur aan de oostzijde en de hoeve bevindt zich een tweede rondboogpoort, die toegang geeft tot het tussenliggende erf. De Hoeve Vogelzang (Mr.dr. Froweinweg 67) wordt

[p. 114]

Eys, Wegkapel Wittemerweg

voor het eerst vermeld in 1539. In de huidige vorm is het een gesloten hoeve met een woonhuis uit circa 1870 en bedrijfsgebouwen in Kunradersteen uit 1727 (jaartalankers). De gesloten hoeve Eyserhof (Wittemerweg 7) heeft een laat-middeleeuwse oorsprong, maar is in de huidige vorm grotendeels 19de-eeuws. Uit de 18de eeuw stamt een schuur in Kunradersteen met aan de binnenplaatszijde vernieuwde bakstenen topgevels. De Kastanjehof (Mr.dr. Froweinweg 58) heeft een woongedeelte met neorenaissance-details (circa 1915) en een ouder bedrijfsgedeelte in Kunradersteen. Wittemerweg 27-29 is een L-vormig complex in Kunradersteen met koetspoort, en Wezelderweg 10-12, een 19de-eeuwse hoeve bestaande uit een woonhuis en schuur, beide in Kunradersteen aan weerszijden van de hof.

Het voorm. stationsgebouw (Wittemerweg 5) is een deels wit gepleisterd eenlaagspand uit 1901, momenteel ingericht als woonhuis. Het dient als halteplaats van de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM).

De viaducten over de spoorlijn Maastricht-Aken bij de Goedenraadsbergweg en de Piepertbroekweg zijn in gewapend beton uitgevoerde boogbruggen uit 1906. Ze zijn vermoedelijk ontworpen door G. Kuypers en uitgevoerd door de Hollandsche Maatschappij tot het maken van werken in Gewapend Beton.

De wegkapel aan de Wittemerweg (tegenover nr. 7) is opgebouwd in Kunradersteen. De kapel stamt in oorsprong uit 1696, maar is in 1905 herbouwd.

Het H. Hartbeeld aan de Kromhagerweg (bij nr. 1) dateert uit 1919.

Trintelen. Gehucht ten noorden van Eys. Deels in Kunradersteen, deels in vakwerk uitgevoerd is de gesloten hoeve Trintelerhof (Eyserweg 2) met een dwarsdeelschuur uit 1724 (jaartalankers), een stalvleugel uit 1741 (jaartalankers) en een bakstenen woongedeelte (uitgebreid 1958). Eyserweg 1 is een 19de-eeuwse boerderij in Kunradersteen met bakstenen vensteromlijstingen en lateien en dorpels van hardsteen. Tegenover Eyserweg 4 bevinden zich een waterput met een in 1982 herbouwd puthuis en een hardstenen wegkruis uit 1902. Nabij de kruising Eyserweg-Mingersborgerweg staan een aan Maria gewijde breukstenen wegkapel uit 1939 en een hardstenen wegkruis uit 1902.