Monumenten in Nederland. Limburg

Eygelshoven
(gemeente Kerkrade)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op de westflank van het dal van de Worm. Op de hoogste plek bouwde men in de 11de eeuw een parochiekerk. Vanaf de 16de eeuw verdichtte de kern zich enigszins. Toen in 1899 twee slapende mijnconcessies overgingen aan de particuliere mijnonderneming Laura en Vereeniging, werden aan de oostzijde in het Wormdal de particuliere kolenmijnen Laura (1900) en Julia (1920) aangelegd (gesloten 1974). Aan de west- en zuidzijde van het dorp werden enkele mijnwerkerskolonies gerealiseerd.

De oude R.K. St.-Johannes de Doperkerk (Kerkberg 1) is een kleine driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met ingesnoerde spits. Het in Kunradersteen uitgevoerde deel van de toren stamt mogelijk uit de 11de eeuw. Waarschijnlijk kort na 1513 heeft men de toren in baksteen verhoogd. Bij herstellingen

Eygelshoven, Oude R.K. St.-Johannes de Doperkerk

in 1807 en 1820-'23 kreeg de toren een westingang en een nieuwe spits. Van de kerk dateert het laat-gotische koor van 1507, het laat-gotische schip werd kort na 1513 gebouwd. In 1614 zijn de gewelven en de kap van het schip vernieuwd. De huidige kruisgewelven in het schip en het koor dateren van 1749. In de 18de-eeuw heeft men de sacristie vernieuwd. De in 1921 gesloten kerk is na restauratie in 1939-'40 als devotiekapel in gebruik genomen.

De nieuwe R.K. St.-Johannes de Doperkerk (Portbeemden ong.) is een kruiskerk met halfronde apsis en een toren op de zuidelijke transeptarm. Deze kerk in expressionistische vormen kwam in 1921-'22 naar plannen van A.J.N. Boosten en J. Ritzen tot stand in mergelsteen op een onderbouw van Nivelsteinersteen. De rondboogportieken van de entreepartij worden geflankeerd door sculpturen van de vier evangelisten. Aan de voorzijde van de kerk bevindt zich een bordes met keermuur en aan de achterzijde een kooromgang in baksteen. Tot de inventaris behoren een reliekbuste van St. Johannes de Doper (15de eeuw) geflankeerd door sculpturen van de vier evangelisten (G. Eggen; 1951) en elf banken, twee koorbanken en een biechtstoel (alle begin 19de eeuw). De glas-in-loodramen zijn vervaardigd door H. Jonas (circa 1939) en Ch. Eyck (circa 1948). Voor de kerk staat een beeld van de H. Barbara (G. Eggen; 1952), beschermheilige van de mijnwerkers.

Boerderijen. Het deels nog in vakwerk uitgevoerde woonhuis van de hoeve Laurastraat 21 dateert waarschijnlijk van 1631. De gesloten herenhoeve

[p. 112]

Eygelshoven, Woninggroep De Hopel

Laethof (Putstraat 17) uit 1764 (jaartalankers) heeft een tweelaags woonhuis met hardstenen segmentboogvensters en een grote inrijpoort. Van hetzelfde type is de boerderij Huis Henckens (Torenstraat 2). Deze is gedateerd ‘1796’ (jaartalankers). Het jaartal staat ook op de sluitsteen met initialen van de in zandsteen omlijste woonhuisdeur met snijraam in Lodewijk XV-stijl. De gesloten hoeve Valkenberg (Torenstraat 12) dateert van 1797. Naast de poortdoorgang bevinden zich drie hardstenen schietgaten.

Woonhuizen. Rond de oude St.-Johannes de Doperkerk staan enkele, deels in vakwerk uitgevoerde, 18de-eeuwse woonhuizen, zoals Kerkberg 3, 9, 11 en 13. Het herenhuis Veldhofstraat 19 werd gebouwd rond 1900.

De particuliere mijnmaatschappij Laura & Vereeniging liet veel woningen bouwen in Eygelshoven. De dubbele beambtenwoningen Laurastraat 60-82 (1901) zijn ontworpen door het eigen bouwbureau en hebben rijke baksteendecoraties en gepleisterde gevelvlakken. De woninggroep De Hopel (Meesstraat e.o.) werd in 1906-'10 gerealiseerd, deels naar plannen van A. Reichpietsch, met oorspronkelijk 47 mijnwerkerswoningen in 12 verschillende typen. De woningen zijn wit gesausd. Die aan de Meesstraat hebben opvallende klokgevels. K. Bonekamp leverde het ontwerp voor de dubbele opzichterswoning Veldhofstraat 81-83 (1917). De opzichterswoningen St.-Janstraat 3-13 (1922) zijn door A. Bartels ontworpen met rationalistische

Eygelshoven, Villa Pierre

elementen en met op de hoek een woonwinkelpand. Opvallend zijn de natuurstenen basementen en omlijsting bij enkele woningen. De terugliggende gevels zijn op de verdieping gepleisterd, de topgevels zijn voorzien van siermetselwerk. De voor de hoofdingenieur bestemde woning St.-Janstraat 15 werd in 1925 gerealiseerd. De eveneens in 1925 gebouwde dubbele ingenieurswoning Rimburgerweg 3-5 is door P. Jaspar ontworpen in Engelse landhuisstijl met vakwerkbetimmering in de geveltoppen. Verder staan er verschillende opvallende villa's en landhuizen langs de Veldhofstraat, zoals Veldhofstraat 117-119 (1926; ontwerp F.P.J. Peutz), Veldhofstraat 121 (M. Schillings) en Veldhofstraat 129 (J.A. Wiegerinck en J. Visser).

Villa Pierre (Torenstraat 28) werd in 1901 gebouwd voor R. Pierre, directeur van de mijnmaatschappij Laura & Vereeniging. Deze grote wit gepleisterde villa vertoont op Duitse voorbeelden gebaseerde eclectische pleisterdecoraties en rijke jugendstil-motieven, onder andere op de in- en uitgezwenkte topgevel, die mijnarbeid symboliseren. In 1929 werd het pand in gebruik genomen als hoofdkantoor van de mijnmaatschappij. In 1937 heeft men een forse drielaags achteruitbouw gerealiseerd. Het huis staat op een geaccidenteerd terrein met parkachtige tuin. De directe omgeving is in 2001 omgebouwd tot een appartementencomplex.

Het winkelpand Kleine Stegel 1 is rond 1928 in zakelijk-expressionistische vormen gebouwd. Dit drielaags hoekpand heeft een opvallend trapportaal met verticale glas-in-loodvensters.