Monumenten in Nederland. Limburg

Epen
(gemeente Gulpen-Wittem)

Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen tegen de flank van het plateau van Eperheide bij een herenhoeve. Het karakter van het in oorsprong agrarische dorp is in de loop van de 20ste eeuw gewijzigd onder invloed van het toerisme.

De R.K. St.-Pauluskerk (Kapelaan Houbenstraat 3) is een eenbeukige kerk met rond gesloten koor, aangebouwde sacristie en een half ingebouwde toren met ingesnoerde naaldspits. Deze neoclassicistische kerk kwam in 1841-'42

Epen met de Geul vanuit het zuidwesten

[p. 110]

Plaat bij Epen, Hoeve Dorpshof

tot stand naar ontwerp van J.H.J. Dumoulin op de plaats van een romaanse voorganger. De toren werd in 1847-'48 toegevoegd naar plannen van architect Lintzen. De sacristie heeft een gevel met fronton en madonnabeeld. In 1932 kreeg het torenfront aan de westzijde een uitbreiding met een voorbouw met ingangsportaal en nevenruimte naar plannen van M. Clairfays. Het kerkinterieur wordt gedekt door stucgewelven. Tot de inventaris uit circa 1843 behoren het neobarokke hoofdaltaar met altaarstuk, de zijaltaren, de koorbanken en een communiebank. De gebrandschilderde glazen zijn van H. Oidtmann (1894).

Het voorm. patronaatsgebouw annex bewaarschool (Wilhelminastraat 39/Heerstraat 7), thans bibliotheek en gemeenschapshuis, werd in 1934 gebouwd naar plannen van M. Clairfays. Het in breuksteen opgetrokken pand heeft een opvallende ronde hoektoren met koperen dak.

Woonhuizen en boerderijen. In Epen staan voornamelijk 18de-eeuwse vakwerkpanden. De Tiendhof (Wilhelminastraat 10-12) behoorde oorspronkelijk bij de abdij van Burtscheid (D). Het L-vormige boerderijcomplex bestaat uit een tweelaags woongedeelte en een tot woonhuis verbouwde schuur. Wilhelminastraat 25 is een tweelaags vakwerkpand met gepleisterde bakstenen voorgevel (circa 1875). De tot woonhuis verbouwde boerderij Boeienhof (Boeienstraat 1) heeft een evenwijdig aan het woongedeelte geplaatste vakwerkschuur. Het dubbelpand Boeienstraat

Plaat bij Epen, Hoeve Dorpshof

6-8 is een gepleisterd vakwerkpand met bijbehorende vakwerkschuur (met leemvullingen). Het langgerekt vakwerkhuis Kapelaan Houbenstraat 18 heeft bij de ingang een versierd bovenlicht en bij de staldeur een dubbel getoogde bovendorpel, met daarin een beeldnisje, een inscriptie en het jaartal ‘1766’. Tegen de gevel staat een kruisbeeld. Kapelaan Houbenstraat 20-24 is een blokje van drie deels in vakwerk uitgevoerde woningen. Het vakwerkpand Wilhelminastraat 5 heeft een nieuwe bakstenen voorgevel. Tegen de zijgevel bevindt zich een uitgebouwde bakoven. Het tweelaags vakwerkhuis Roodweg 12 heeft een oorspronkelijk als paardenstal bestemde aanbouw uit 1801 en een vrijstaande vakwerkschuur. Julianastraat 6 is een L-vormige vakwerkhoeve met een 19de-eeuws bakstenen woonhuis. Boven de huisdeur bevindt zich een achthoekig venster met zonnemotief. Wilhelminastraat 9 is een gepleisterd eclectisch pand uit circa 1900, voorzien van een middenrisaliet met schoudergevel en decoratieve stucwerkomlijstingen.

De watermolen ‘Epermolen’ of ‘Wingbergermolen’ aan de Geul (Terpoorterweg 4), gelegen ten zuidoosten van Epen, werd in 1843 gebouwd als korenmolen. In 1914 heeft men het waterrad vervangen door een Francisturbine, waarbij het aanzicht van het molengebouw werd gewijzigd. De molen is reeds geruime tijd buiten bedrijf.

Plaat. Dit gehucht ten zuiden van Epen is ontstaan in de middeleeuwen bij een grotere (ontginnings)hoeve en is een beschermd gezicht. De grote hoeve Dorpshof (Terzieterweg 2-4) stamt in de huidige vorm uit circa 1775. Het complex omvat vakwerkschuren en -stallen op breukstenen onderbouw en een herenhuis met een door geblokte lisenen gelede voorgevel en een middenrisaliet met fronton. De hoeve behoorde oorspronkelijk bij een in 1289 vermeld kasteel, waarvan het plateau aan de noordzijde van de binnenplaats mogelijk een restant is. De Wolfskuil (Terzieterweg 3) is een gesloten hoeve met 18de-eeuwse vakwerkschuren en een bakstenen woonvleugel uit het begin van de 19de eeuw. Het jaartal 1850 op een hardstenen omlijsting verwijst naar een verbouwing. Rond een verhoogd erf liggen het vakwerkhuis Terzieterweg 6, met verbouwde losse vakwerkschuur, en het langgerekte vakwerkpand Terzieterweg 8-10. Het laatste heeft op een balkstuk het jaartal 1743 (nr. 8) en op een geprofileerde bovendorpel het jaartal 1757 (nr. 10). Plaatweg 2 is een langgerekte hoeve met een middendeel in vakwerk - een versierde bovendorpel meldt het jaartal 1678 - en een bakstenen schuur. De hoeve Vernelsberg (Plaatweg 3) bezit een driehoekige binnenplaats. De in breuksteen opgetrokken westvleugel is aan de binnenplaatszijde gedateerd ‘1767’. De aansluitende bakstenen woonvleugel kreeg de huidige vorm na 1850. De watermolen ‘Volmolen’ aan de Geul (Plaatweg 1) is een middenslagmolen die oorspronkelijk deel uitmaakte van een lakenfabriek van Carl Theodor Arnold von Clermont. Nadat dat bedrijf in 1867 door brand was

[p. 111]

verwoest, heeft men de molen in 1882 ingericht als korenmolen. Na een brand in 1973 is de molen gerestaureerd in 1977. Hierbij maakte men gebruik van onderdelen van de Eikendermolen uit Heerlen.

Diependal. Dit gehucht ten zuiden van Epen is ontstaan in de middeleeuwen bij een grotere (ontginnings)hoeve en is een beschermd gezicht. De bebouwing bestaat voornamelijk uit 18de-eeuwse vakwerkpanden, waarvan de schuren thans veelal tot woonhuis zijn verbouwd. Diependalsweg 1 is een langgerekt vakwerkhuis met stal en vrijstaand bakhuis van vakwerk. Het complex Diependalsweg 3-7 bestaat uit enkele aan elkaar gebouwde vakwerkhuizen, die gedeeltelijk in baksteen zijn vernieuwd en vergroot. Diependalsweg 2-4 is een tweelaags vakwerkhoeve op breukstenen onderbouw. Het pand is in de 19de eeuw in baksteen verlengd. De wit geverfde hoeve Diependalsweg 6 heeft een nieuw voorhuis. Diependalsweg 8 is een vakwerkhuis met aangebouwde bedrijfsruimte en een losse vakwerkschuur met hoge plint van breuksteen. Van het U-vormige vakwerkcomplex Diependalsweg 9-11 is het woonhuis (nr. 9) gedateerd ‘1704’. De aan St.-Genoveva gewijde wegkapel (tegenover Diependalsweg 7) is in 1947 opgetrokken in breuksteen naar ontwerp van H.J.A. Koene.

Terziet. Dit gehucht ten zuiden van Epen heeft zich mogelijk ontwikkeld bij de huidige hoeve De Schever (Kuttingerweg 2a). Deze boerderij omvat een tweelaags bakstenen huis uit 1765, met breukstenen plint en hardstenen vensteromlijstingen, en enkele bedrijfsgebouwen in vakwerk. Voorbeelden van hoofdzakelijk 18de-eeuwse vakwerkpanden met lagere bedrijfsgedeelten zijn Kuttingerweg 6-8 (nr. 8 toont op een gesneden bovendorpel het jaartal ‘1707’) en Kuttingerweg 5a met een in baksteen vernieuwde topgevel. Het pand Kuttingerweg 7 is deels in vakwerk en deels in breuksteen en baksteen opgetrokken. Terzieterweg 7 is een hoeve met binnenplaats, deels in vakwerk en deels in baksteen uitgevoerd. Andere interessante panden aan dezelfde weg zijn Terzieterweg 9, een langgerekt vakwerkpand met vrijstaand vakwerkbakhuis, Terzieterweg 14 (inscriptie 1765) en Terzieterweg 28. Het laatste is een groot vakwerkpand op breukstenen plint met een lage verdieping en een dwars geplaatste, in baksteen verlengde vakwerkschuur. Van het vakwerkhuis Terzieterweg 46 zijn de oude vensters voorzien van diefijzers. In de voorkamer bevindt zich een schouw uit circa 1750. De wegkapel (bij Terzieterweg 36) dateert uit 1939.

Eperheide. In dit ten westen van Epen gelegen gehucht staan enkele vakwerkpanden, zoals het dwarse pand Julianastraat 35a, waarvan de verdieping het jaartal ‘1676’ draagt, en het aansluitende 18de-eeuwse L-vormig pand Julianastraat 37, dat onlangs is hersteld. Uit de 19de eeuw dateren het langgerekte vakwerkhuis Julianastraat 40-42 met een geschoord dakoverstek en een bakstenen topgevel en het vakwerkuis Julianastraat 50. Het 18de-eeuwse complex Beatrixweg 8-14 bestaat uit een diep en een L-vormig vakwerkhuis met eindgevel en breukstenen plint (nrs. 8 en 10) en een langgerekt tweelaags vakwerkpand met kloostervensters (nrs. 12-14).