Elsloo
(gemeente Stein)
Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen en gelegen aan de rand van het Maasdal tegen de helling van het plateau van Schimmert. Het oorspronkelijk in het dal gelegen gedeelte van het dorp verschoof vanwege de veranderende loop van de Maas in oostelijke richting en kwam geleidelijk op de hoger gelegen Maasberg te liggen. In 1459 werd de kerk verplaatst. Eind 19de en begin 20ste eeuw vonden uitbreidingen plaats langs de Koolweg, Stationsstraat en Heirstraat. Het meest westelijke deel van het dorp moest wijken voor de aanleg van het Julianakanaal (1931-'34). Vervangende woningbouw kwam tot stand aan de Jurgensstraat en de Julianastraat. Na de Tweede Wereldoorlog is Elsloo in noordelijke richting sterk gegroeid. De dorpskern is een beschermd gezicht.
Kasteel Elsloo (Maasberg 1). De oorspronkelijke, 12de-eeuwse, burcht van de heren van Elsloo werd in de eerste helft van de 17de eeuw door de Maas overspoeld. Restanten van deze burcht bevinden zich in de huidige Maasbedding. Hierna werd het bij de burcht behorende panhuis (of brouwerij) tot kasteel verbouwd in opdracht van graaf Nicolaas d'Arberg de Vallangin. Dit complex werd in 1835 en 1885 gedeeltelijk door brand verwoest. Het huidige als kasteel aangeduide complex bestaat uit een langgerekt tweelaags pand met een ronde hoektoren en een achtergelegen schuur. Deze voormalige dienstgebouwen kwamen tot stand tussen 1817 en 1835. De neogotische hoektoren met kantelen heeft men in 1838 toegevoegd en bevat een ronde torenkamer met neogotische betimmering en houten netgewelf. De aanwezige wapenschilden van de familie De Geloes zijn in 1903 geschilderd door Duchateau. De schuur dateert ook uit de eerste helft van de
Elsloo, Schippershuis
19de eeuw. Onderdeel van de langgerekte vleugel is de
watermolen ‘De Slakmolen’ of ‘Kasteelmolen’. Deze korenmolen is een bovenslagmolen waarvan de molenvijver wordt gevoed door de Slakbeek. Het in 1984-'86 gerestaureerde complex is thans als hotel-restaurant in gebruik. Aan de zuidoostzijde ligt tegen de helling van het Maasdal een tuin in rijpe landschapsstijl uit de eerste helft van de 19de eeuw, met daarin een heemtuin uit 1972 naar plannen van P. Habets.
De R.K. St.-Augustinuskerk (Op de Berg 9) is een driebeukige kerk met rond gesloten koor en een ingebouwde toren met klokkenverdieping met balustrade, hoektorentjes en spits. Deze neoclassicistische kerk werd in 1848-'49 gebouwd naar ontwerp van J.H.J. Dumoulin ter vervanging van een voorganger uit 1459. De in 1862 toegevoegde klokkenverdieping van de toren bevat een door Joannes van Venlo gegoten klok (1484). De kerk is in 1963-'65 gerestaureerd.
Het interieur wordt gedekt door gestukadoorde tongewelven. De kerk bezit een romaans doopvont (circa 1200), een triomfkruis met corpus (circa 1500), een Annatrits van de Meester van Elsloo (circa 1525) en beelden van St. Barbara (circa 1500) en St. Catharina (circa 1525). Tot de inventaris behoren verder biechtstoelen (circa 1700) uit de voorm. jezuïetenkerk te Roermond, twee barokke zijaltaren (eerste helft 18de eeuw), een mogelijk door Mathias Soiron ontworpen preekstoel in Lodewijk XVI-stijl (circa 1800) uit de St. Servaaskerk te Maastricht en een door Pereboom & Leyser gebouwd orgel (1868).
Buiten tegen de kerk staan enkele 17de-eeuwse
Elsloo, Brouwerij Maasberg 6
grafkruisen. Op het kerkhof bevindt zich een neoromaanse mergelstenen grafkapel van de familie De Geloes, gebouwd in 1849 boven de grafkelder van deze familie in het koor van de oude kerk. Aan de achterzijde is de in vroege renaissance-vormen gebeeldhouwde grafsteen ingemetseld van Conraet van Gavre († 1570), heer van Elsloo. De
pastorie (Op de Berg 8) is een tweelaags middenganghuis uit circa 1850
De R.K. kerk Maria Koningin van de Vrede (D. Verschureplein ong.) is een driebeukige kerk met halfronde apsis en een kleine dakruiter, gebouwd in 1958-'59 naar ontwerp van S.J. Dings.
Het Schippershuis (Op de Berg 7) is een tweelaags dwars huis met souterrain, uitgevoerd met maniëristische details in de Maaslandse bouwtraditie. Maasschipper Jan Conincx, tevens handelaar in Naamse steen, liet het huis in de vroege 17de eeuw bouwen, met hergebruik van de uit de tweede helft van de 16de eeuw daterende zij- en achtermuren met mergelstenen speklagen van een voorganger. Aangrenzend werd in de tweede helft van de 17de eeuw een eenlaags huis met souterrain gebouwd, dat in de eerste helft van de 19de eeuw is verhoogd en verbreed. Op de Berg 6 is een mergelgeel geschilderd drielaags dwars huis uit de tweede helft van de 19de eeuw met links een verplaatste 18de-eeuwse poort. De panden Op de Berg 4-6 vormen thans het Streekmuseum Schippersbeurs.
Woonhuizen. Het wit geschilderde, onderkelderde, diepe eenlaagspand Dorpstraat 28 stamt in de kern uit circa 1650. Uit de tweede helft van de 18de eeuw dateert de rij wit geschilderde
Auteursrechtelijk beschermd