Monumenten in Nederland. Limburg

Echt

Kleine stad, ontstaan op een Maasterras nabij de plaats waar de Molenbeek in de Oude Maas uitkomt. In 928 wordt voor het eerst een kerk vermeld. In 1253 was Echt een Gelders leen. Midden 14de eeuw kreeg Echt stadsrechten. De stad werd in 1397 door de Luikse troepen verwoest. De verdedigingswerken heeft men al begin 16de eeuw geslecht. In de eerste helft van de 19de eeuw bestond Echt uit een lintbebouwing langs een noord-zuidverbinding. Dankzij de kleiverwerkende industrie ontwikkelde Echt zich na 1900 tot streekcentrum. Dit resulteerde in een verdichting van de bebouwing, met name langs de Peijerstraat, de weg tussen de oude kern van Echt en de spoorlijn Maastricht-Roermond (aangelegd in 1865-'66). In het verlengde van de Peijerstraat vormde zich vanaf het midden van de 19de eeuw een lintbebouwing langs de weg naar Waldfeucht (D), waarin de kernen Schilberg en Peij werden opgenomen. Na de Tweede Wereldoorlog vond verdichting van de bestaande bebouwing plaats en uitbreiding aan de noordzijde van Echt.

De R.K. St.-Landricuskerk (Vrijthof ong.) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor, aangebouwde sacristie en een gelede toren met traptoren en hoge moderne bekroning. Op de plaats van een romaanse kerk kwam rond 1477 de huidige laat-gotische hallenkerk tot stand tegen het bestaande koor uit circa 1400. In 1873 werd de kerk onder leiding van P.J.H. Cuypers ingrijpend verbouwd, waarbij het schip met twee traveeën naar het westen werd uitgebreid. De romaanse toren werd afgebroken in 1872 en vervangen door de huidige neogotische toren. In 1944 liepen kerk en toren zware schade op, die in 1946 - met uitzondering van de torenspits - werd hersteld. In 1958 plaatste men de hoge betonnen torenbekroning naar plannen van H. Tillmans. Daarin hangt een mogelijk 13de-eeuwse klok van meester Henricus. Een brand in 1966 bracht opnieuw grote schade aan. Bij de restauratie zijn de daken nagenoeg in de oude toestand gereconstrueerd. In 1994 is de aardbevingsschade uit 1992 hersteld.

Het kerkinterieur wordt gedekt door

Echt, R.K. St.-Landricuskerk (1994)

eenvoudige kruisribgewelven. De ruimten tussen de naar binnen gebouwde steunberen bij de zijbeuken zijn overdekt met smalle kruisgewelven. De interieurbeschildering is door H.H.J. Kurvers aangebracht bij het herstelwerk in 1994. Tot de inventaris behoren twee 17de-eeuwse koorbanken, enkele 18de-eeuwse biechtstoelen en een neogotisch vleugelaltaar van H. Picquery (1887), afkomstig uit de jezuïetenkerk te Brugge (in 1987 opgesteld).

Tegen de toren staat een H. Hartbeeld en op het kerkhof bevinden zich verschillende hardstenen grafkruisen (1625-1762) en de neogotische grafkelder van de familie Michiels van Verduynen uit 1850. Deze overwelfde kelder wordt bekroond door een hardstenen neogotische pinakel met familiewapen.

Het karmelietessenklooster (Bovenstestraat 48) werd in 1879-'80 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers gebouwd voor de wegens de Kulturkampf uit Duitsland uitgeweken zusters karmelietessen. Het sobere tweelaags gebouw heeft een neogotische kapel, waarvan de topgevel is versierd met een spitsboogfries en een groot venster met zandstenen traceringen. Het timpaan boven de ingang bevat een voorstelling van de H. Benedicta. Naast de ingang herinnert een gevelsteen aan de in 1942 vanuit dit klooster weggevoerde filosofe en karmelietes Edith Stein (zuster Teresia Benedicta).

[p. 100]

Echt, R.K. kerk H. Pius X

De R.K. kerk H. Pius X (Nieuwe Markt 50) is een moderne driebeukige hallenkerk met klokkentoren en een cirkelvormige lage omgang, gebouwd in 1958-'59 naar ontwerp van J. Zöllner. Opvallend zijn de grote raampartijen met betonnen traceringen op de hoeken van de kerk.

Het voorm. stadhuis (Plats 1) werd in 1887 in neorenaissance-stijl gebouwd naar ontwerp van J. Speetjens. Het hoekpand heeft een opvallende afgeschuinde hoekpartij met trapgevels, balkon met houten luifel, en een door pilasters omlijste ingang. Oorspronkelijk waren in het gebouw ook de openbare jongensschool en een onderwijzerswoning gevestigd.

Het voorm. postkantoor met directeurswoning (Bovenstestraat 20-22) werd in 1899-1900 gebouwd. In 1908 vestigde men in het gebouw het telegraaf- en telefoonkantoor. Het als villa ogende gebouw heeft een houten topgeveloverstek in chaletstijl, smeedijzeren ornamenten en decoratief metselwerk in neorenaissance-vormen.

De voorm. R.K. lagere school (Wijnstraat 7), oorspronkelijk behorend bij het inmiddels gesloopte ursulinnenklooster, kwam in 1930 tot stand naar ontwerp van C.J.H. en J. Franssen als een drielaags pand in zakelijk-expressionistische stijl. Opvallend is het trappenhuis met smalle glas-in-loodvensters.

Huis Verduynen (Berkelaarsweg 15). Dit in 1400 voor het eerst genoemde huis werd rond 1667 na brand herbouwd

Echt, Stadhuis

en kwam in 1785 in bezit van J.A. Michiels, drossaard van Montfort. Dit 17de-eeuwse omgrachte herenhuis met souterrain heeft aan de achterzijde een uitgebouwd trappenhuis. De in de 19de eeuw gemoderniseerde voorgevel heeft een middenrisaliet met fronton en pilasteromlijsting. In de keuken in het souterrain bevindt zich een mogelijk herplaatste 17de-eeuwse schouw met kariatiden en in de woonkamer is een schouw met ionische pilasters. De hal heeft een 18de-eeuwse hardstenen plavuizenvloer en een stucplafond met een ovaal centrumstuk met paraplu-motief. Op het voorplein bevinden zich een 18de- of 19de-eeuws (gewijzigd) bijgebouw en een van oorsprong 19de-eeuwse pomp. De omgrachte, grotendeels geometrisch aangelegde siertuin - oorspronkelijk de moestuin - is vanaf het voorplein toegankelijk via een oude bakstenen boogbrug. De oprijlaan volgt een 18de-eeuws tracé in de as van het huis.

Woonhuizen. Het sobere drielaagse pand Plats 11 werd rond 1850 gebouwd als brouwershuis. Als notariswoning in gebruik was het herenhuis Bovenste Eind 6, gebouwd in 1892 in neorenaissance-stijl. Het huis Jodenstraat 24, ook bekend als ‘De Brug’ (naar de vroegere brug met stadspoort) of ‘Villa Welters’, is gebouwd rond 1900 in rijke eclectische vormen. De villa Bovenstestraat 18 kwam in 1910 tot stand naar ontwerp van F. Dupont met neorenaissance-details en jugendstiltegelwerk in het ingangsportaal. Peijerstraat 82 en 86 zijn voorbeelden van villa's met een jugendstil-detaillering, gebouwd rond 1918. De uit 1922 daterende Villa Margot (Peyerstraat 39) heeft vakwerkvormen bij de geveltoppen. Voorbeelden van woonhuizen in traditionalistische stijl zijn Aasterbergerweg 1 en Berkelaarsweg 27-29 (alle circa 1930). Met zakelijk-expressionistische elementen naar ontwerp van de gemeentearchitect H. Delsing zijn gebouwd de voorm. pastorie Vrijthof 21 (1935) en de huizen Peijerstraat 120-122 (1932).

Horeca. Het café Plats 5, met geblokt gepleisterde voorgevel en inrijpoort, dateert uit circa 1900. Het tegenoverliggende hoekpand Plats 8 werd rond 1915 gebouwd als café met woonhuis in eclectische stijl, met gepleisterde klokgevels als hoekbeëindiging. Plats 7 is een café met woonhuis in expressionistische vormen uit 1932.

De bioscoop ‘Royal’ (Peijerstraat 47) is gebouwd in 1939 in zakelijk-expressionistische stijl naar ontwerp van J. Schinkel. Opvallend is de afgeronde entreepartij onder een kunststenen luifel. Het interieur van de bioscoopzaal dateert deels nog uit de bouwtijd. De firma J. Heynen & Co. vervaardigde het glas-in-lood.

Het station (Stationsweg 5) kwam in 1862 tot stand aan de lijn Maastricht-Venlo naar plannen van K.H. van Brederode als een station vijfde klasse van de Staatsspoorwegen. In 1884 werd aan weerszijden een lage vleugel toegevoegd. Het middendeel heeft men in 1911 met

[p. 101]

een etage verhoogd. Het stationsgebouw is in 1989 gerestaureerd.

Dakpannenfabrieken. Fabriek De Valk (Diepstraat 1), thans bekend onder de naam C.V. Dakpannen- en Kleiwarenindustrie De Valk, werd gesticht in 1900. Voorheen was in het fabriekscomplex een meelwarenfabriek gevestigd, die eind 19de eeuw omschakelde op kleiverwerking. Uit deze periode zijn het rond 1875 gebouwde molenaarshuis aan de Diepstraat en de achtergelegen werkplaats met delen van het maalmechanisme bewaard gebleven. Het tegenwoordige enorme complex met kantoren, loodsen, bedrijfshallen en twee schoorstenen dateert grotendeels uit de jaren 1915-'30. Karakteristiek is de lange drielaags vleugel langs de Aasterbergerweg met een pilastergeleding, getoogde gietijzeren vensters en in het midden een topgevel met keramische bekleding. Hierop bevinden zich de tekst ‘Fa. J. Meuwissen Dakpannenfabriek De Valk’ en een reliëf met valk. De dakpannenfabriek Gebr. Cuypers (Kerkveldsweg Oost 23), gebouwd in 1919, is een langwerpig gebouw met aan de zuidzijde een vrijstaande schoorsteen. De oorspronkelijke ovenruimten zijn deels als opslagplaatsen in gebruik. De constructie bestaat uit betonnen en bakstenen kolommen in combinatie met ijzeren trekstangen.

De grenspaal op het Vrijthof is een verplaatst voorbeeld van de grenspalen die hertog Willem V van Gelder, Gulik, Kleef en Berg in 1551 liet plaatsen als aanduiding van grensscheidingen tussen de verschillende hertogdommen. Deze

Echt, Dakpannenfabriek De Valk

Echt, O.L.-Vrouwekapel en voetvallen

hardstenen paal draagt de opschriften ‘Gulijck’ en ‘Gelre’.

De St.-Rochuskapel (Aasterbergerweg ong.) werd gesticht in 1686. De huidige wegkapel met tuitgevels en beeldnis boven de ingang dateert uit 1910 en is in 1983 gerestaureerd. Aangebouwd is een cachot met drie cellen van het voorm. wachtgebouw bij de Maaseikerpoort.

De O.L.-Vrouwekapel (Bosstraat 33, Schilberg) is een deels wit gepleisterd en deels wit gesausde kapel met driezijdige sluiting, topgevel en een zadeldak met dakruiter. Bij de ingang bevindt zich een steen met jaarvers (1691) en aan de achterzijde een 18de-eeuws houten kruisbeeld. In de kapel staat een gepolychromeerd Mariabeeldje (O.L. Vrouw van Schilberg) uit circa 1500. De veertien kruiswegstaties in opaline-techniek zijn in 1947 vervaardigd door glazenier J. Verheyen, die ook de vijf glas-in-lood ramen voor de kapel maakte. Naast de kapel staan zeven wit gepleisterde voetvallen. Deze vóór 1670 opgerichte gebouwtjes, voorzien van een nummer in Romeinse cijfers, zijn in 1981 van elders overgebracht.

De boerderij ‘Zwaantjeshof’ (Swaantjesweg 19), gelegen ten noorden van Echt te Berkelaar, dateert uit 1734 en werd in 1935 verbouwd en uitgebreid. De geschiedenis gaat terug tot 1244, toen de boerderij toebehoorde aan de Munsterabdij van Roermond. De gepleisterde voorgevel heeft links de jaartalankers ‘1734’.

Huis De Horst (Ruijtersweg 62), gelegen nabij Slek ten zuiden van Echt, is een herenboerderij met tweelaags dwars woongedeelte, gebouwd in 1801 in opdracht van J.E. van Holthausen. Eind 18de eeuw had hij ter plekke het in oorsprong middeleeuwse, rond 1662 herbouwde en versterkte kasteel De Horst laten afbreken.

De St.-Annakapel te Gebroek (tegenover Spoorstraat 5), gelegen ten zuiden van Echt, is een wegkapel met rondboogvensters en geglazuurde profielstenen, gebouwd in 1896 door J.A. van Kempen. De kapel is in 1976-'77 gerestaureerd.

De abdij Lilbosch (Pepinusbrug 6), gelegen ten oosten van Echt, is een grotendeels ommuurd complex van de cisterciënzer orde, grotendeels gebouwd in 1883. Het omvat een kloostergebouw met blokvormig poortgebouw, enkele rond een binnenplaats gesitueerde verblijfsgebouwen met een neogotische kapel, en een gesloten hoeve uit 1887. Het klooster Lilbosch werd in 1912 tot abdij verheven. Een deel van het bijbehorende terrein heeft men in 1968 verkocht voor de bouw van een moderne psychiatrische kliniek. Het nabijgelegen hotel ‘Hof van Herstal’ (Pepinusbrug 8-10), voorheen bekend als Hotel Lilbosch, kwam in 1902 tot stand voor gasten van

[p. 102]

Peij bij Echt, R.K. kerk O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen

de abdij. Dit tweelaags pand met middenrisaliet is uitgevoerd in sobere neorenaissance- en neogotische vormen. De geveltop bevat een nis met Christophorusbeeld.

Peij. Dit wegdorp kwam in de 19de eeuw tot ontwikkeling aan de weg van Echt naar Waldfeucht (D). De R.K. kerk O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen (Kerkstraat 1) is een driebeukige kruisbasiliek met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits en hoektorentjes. Deze neogotische kerk verrees in 1856-'61 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers. In 1927-'28 werd naar plannen van Jules Cuypers een reeks kapellen en aanbouwen aangebracht rond transept en koor. De oorlogsschade heeft men in 1947-'48 hersteld onder leiding van N. Ramakers. In 1986 is de oorspronkelijke torenspits gereconstrueerd. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven en bevat een neogotisch hoofdaltaar, afkomstig uit de Nieuwenhofkapel te Maastricht (1982 geplaatst) en een Verschueren-orgel (1931). De gebrandschilderde ramen zijn vervaardigd door J. Verheyen. Het dorp telt twee wegkapellen: de wit gepleisterde St.-Antoniuskapel (Dorpstraat 55) uit circa 1875, en de met trapgevels uitgevoerde St.-Rochuskapel (Dorpstraat 118), opgericht in 1902 en herbouwd in 1991. De voorm. zuivelfabriek ‘Sibema’ (Brugweg 1) werd rond 1920 gebouwd en bestaat uit een directeurswoning, een bedrijfsgedeelte (verbouwd 1938) en een schoorsteen.

Mariahoop. Dit ten oosten van Echt gelegen ontginningsdorp ontstond eind 19de eeuw. De R.K. lagere school (Annendaalderweg 37-39) is een tweeklassige school uit 1913 met aangebouwde onderwijzerswoning. De R.K. kerk Moeder der H. Hoop (Annendaalderweg 12), een recht gesloten zaalkerk met dakruiter, kwam in 1925-'26 tot stand in sobere expressionistische vormen voor de paters Passionisten naar ontwerp van J. Franssen. Gelijktijdig opgetrokken is het naastgelegen voorm. kloostergebouw (Annendaalderweg 10). Ten noordoosten van Mariahoop bevindt zich bij de 19de-eeuwse hoeve ‘Kasteelhof’ (Postertweg 1) een restant van het in 1618 door Herman Frederik graaf van den Bergh gebouwde kasteel Annendael, bestaande uit een fragment van een arcade met een drietal ronde bakstenen pijlers.