Berg en Terblijt
(gemeente Valkenburg aan de Geul)
Dorp, gelegen op het plateau van Margraten. Berg wordt in 1139 voor het eerst vermeld en behoorde toen tot het kapittel van St. Servaas. Terblijt (in 1292 Trebliet genoemd) was tot 1794 een Vrije Rijksheerlijkheid. Het dorpscentrum van Berg is gaandeweg verplaatst naar de rond 1830 verharde weg van Maastricht naar Valkenburg. De noordelijker gelegen middeleeuwse kerk heeft men in 1955 gesloopt.
De R.K.H.H. Monulphus en Gondulphuskerk (bij Rijksweg 73) is een driebeukige kruiskerk voorzien van een ongelede toren met ingesnoerde spits. Deze mergelstenen kerk met neogotische details en sleutelgatvormige vensters werd in 1931-'33 gebouwd naar ontwerp van F.P.J. Peutz en W. Sprenger. Tot de inventaris behoren biechtstoelen en een doopvont (alle circa 1800) afkomstig uit de oude kerk. Het kerkorgel (1857) is afkomstig uit een Belgische kerk en het Loret-orgel (circa 1860) uit Besoyen (NB). De gebrandschilderde ramen zijn vervaardigd door H. Levigne (1942-'50).2
De sobere, maar robuuste pastorie (Rijksweg 73) en kapelanie (Rijksweg 71) zijn eveneens ontworpen door Peutz en Sprenger.
De R.K. lagere school (Langen Akker 9) is een vierklassige middengangschool uit 1889.
Boerderijen. De L-vormige mergelstenen hoeve
Grote Straat 64 heeft een in- en uitgezwenkte geveltop uit 1671 (jaartalsteen) die in 1898 is vereenvoudigd. De poortvleugel bevat een in 1751 vernieuwde poort. Het mergelstenen
Berg en Terblijt, Kasteel Geulzicht (1994)
boerenhuis
Schone Poel 8 werd in de eerste helft van de 18de eeuw gebouwd. Ook in Terblijt bevinden zich enkele waardevolle boerderijen. De bijna gesloten hoeve
Lindenstraat 21 heeft een woongedeelte uit 1723 (jaartalsteen). Het woonhuis van de L-vormige hoeve
Lindenstraat 29 is gedateerd in 1810. Fraaie gesloten hoeven - uitgevoerd in mergel maar met bakstenen poortomlijstingen - zijn
Lindenstraat 60 (1881) en
Muntweg 10 (1884); bij de eerste ligt het woonhuis evenwijdig aan de straat en bij de tweede dwars op de straat.
Woonhuizen. De voorm. pastorie
Op de Bies 2 is een in mergel opgetrokken pand uit de tweede helft van de 18de eeuw. De voorm. pastorie
Rijksweg
Berg en Terblijt, Grotwoningen en schuilkapel
31 is een fors dwars pand uit 1904 met boven de vensters tegeltableaus in jugendstil-vormen. Het zogeheten
Kasteel Geulzicht (Vogelzangweg 1) is een fraai tegen de helling van de Geulhemmerberg gesitueerde mergelstenen villa met rijke - op de Engelse neogotiek geïnspireerde - vormen. De villa verrees in 1918-'19 naar ontwerp van H. Reek voor P.G. Zuyderhoudt en heeft een interieur in Engelse landhuisstijl. Koetshuis en koetsierswoning (Vogelzangweg 3-7) zijn in een vergelijkbare stijl uitgevoerd.
De watermolen ‘Geulhemmermolen’ (Geulhemmerweg 49) is een middenslagmolen op de Geul. Deze korenmolen wordt al in 1306 vermeld; het huidige complex dateert echter uit circa 1620 en heeft in 1768 een ingrijpende verbouwing ondergaan. De naastgelegen schuur is gedateerd 1643 (gevelsteen).
De voorm. grotwoningen en schuilkapel (bij Geulhemmerweg 32) zijn in de 18de eeuw uitgehakt in de mergelwand van de Geulhemmerberg. Het gedeelte dat van 1798 tot 1801 heeft gediend als schuilkapel is voorzien van een altaar, preekstoel en doopvont, alle uitgehouwen in de mergel. De grotwoningen bestaan uit afgeschotte uitgangen van winningsgangen die de berg in lopen en zijn vanaf de vroege 19de eeuw tot 1912 bewoond geweest.
Auteursrechtelijk beschermd