Monumenten in Nederland. Drenthe

Westervelde
(gemeente Noordenveld)

Esdorp, ontstaan in middeleeuwen op hoger gelegen zandgronden als een dochternederzetting van Norg nabij het huis Westerveld. Het dorp heeft een ruime, ongeveer driehoekige, brink. Westervelde is een beschermd dorpsgezicht.

Huis Westervelde (Hoofdweg 19), ook bekend als Tonckensborg, is een laat-18de-eeuws eenlaags buitenhuis met een tweebeukig schilddak en een omlijste ingangspartij. De oorsprong van het huis is niet precies bekend, maar gelet op de kloostermoppen in de fundering van het huidige huis heeft op deze plek in de late middeleeuwen waarschijnlijk al een huis gestaan. Warmolt Lunsingh liet het huis eind 17de eeuw verbouwen. Sinds 1709 wordt het bewoond door de familie Tonckens. Kort na 1790 heeft Joachim Lunsingh Tonckens het huis grondig laten verbouwen of zelfs geheel nieuw laten optrekken in de huidige vorm. Bij de ingrijpende restauratie in 1964 heeft men de rond 1850 toegevoegde verdieping verwijderd. Aan de linkerzijde bevindt zich een in 1804 aangebouwde boerenschuur met rieten dak. In het

[p. 207]

parkbos rond het huis staat nabij de Hoofdweg een 18de-eeuwse achtzijdige theekoepel.

Boerderijen. De forse hallenhuisboerderij Hoofdweg 5 is voorzien van een hoog rieten zadeldak, een achterbaander en een aangebouwde houten bijschuur. Het woongedeelte met topgevel voorzien van kloostervensters draagt de jaartalankers ‘1803’. In dat jaar werd het voorhuis van deze van oorsprong 17de-eeuwse boerderij verlengd. De boerderij De Jufferen Lunsingh (Hoofdweg 13) is genoemd naar de 18de-eeuwse bewoonsters. Het huidige bedrijfsgedeelte is rond 1880 opgetrokken. Het voorhuis bestaat uit een in 1700 gebouwd gedeelte met daarvoor een wit gepleisterd woonhuis met jugendstil-details uit circa 1910. Op de gevel is het wapen van de familie Tonckens aangebracht. In het oude woonhuisgedeelte bevinden zich balken op sleutelstukken en een grote gemetselde schouw. Voorbeelden van hallenhuisboerderijen uit het begin van de 19de eeuw zijn Hoofdweg 2 (1827), Hoofdweg 3, Hoofdweg 6 - een keuterij met zijbaander - en Hoofdweg 8. Een dwars geplaatst voorhuis hebben de boerderijen De Peerdeakker (Schoolstraat 2) uit 1856 en Schoolstraat 6-8 (circa 1885); bij de laatste is de schuur met riet gedekt. Rond 1900 gebouwd is Boschlust (Hoofdweg 7), een kop-rompboerderij annex voorm. café.

Het trafohuisje (Hoofdweg 14) dateert uit 1921 en heeft een zadeldak op sierkorbelen.

Hunebed. Aan de noordrand van Westervelde bevindt zich hunebed D2 dat bestaat uit acht draag- en vier dekstenen. De ingang wordt gevormd door een paar poortzijstenen. Restauraties zijn uitgevoerd in 1928, 1952 en 1965.