Monumenten in Nederland. Drenthe

Nieuw-Amsterdam
(gemeente Emmen)

Langgerekt kanaaldorp dat één geheel vormt met het dorp Veenoord in de gemeente Coevorden. In 1850 werd in Amsterdam de Drentsche Kanaal Maatschappij (DKM) opgericht met als doel de Hoogeveensche Vaart door te trekken tot de venen van de Bargermarke. In 1851 bereikte het kanaal dit veengebied en stichtte men Nieuw-Amsterdam. Na enige jaren werd een zuidwaarts gericht kanaal gegraven (Zijtak). De hoofdvaart trok men in 1882 door tot Klazienaveen. De administrateur van de Maatschappij, L.B.J. Dommers, liet voor eigen rekening

Nieuw-Amsterdam, Geref. kerk

vanaf 1874 aan het einde van de Zijtak in oostwaartse richting het Dommerskanaal graven. Na de Tweede Wereldoorlog is Nieuw-Amsterdam vooral aan de zuidzijde aanzienlijk uitgebreid.

De Herv. kerk (Vaart Z.Z. 86, Nieuw-Amsterdam) is een gepleisterde, recht gesloten zaalkerk voorzien van een geveltoren met speelse bekroning. De kerk verrees in 1873 naar ontwerp van H.C. Winters. In de toren hangt een door A.H. van Bergen gegoten klok (1876). In 1955 voegde men naar plannen van J. Jans een ingangsportaal toe. Toen zijn ook de gebrandschilderde ramen vernieuwd. De kerk bevat een door de firma L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1902).

De Geref. kerk (Vaart N.Z. 139, Nieuw-Amsterdam) is een recht gesloten zaalkerk met paraboolvormig dak en overhoekse dakruiter. Uitbouwen in het midden van de lange zijden geven de kerk inwendig het karakter van een centraalbouw. Deze expressionistische kerk uit 1925 is ontworpen door W. van Straten.

De (Chr. Geref.) Kruiskerk (Vaart N.Z. 25, Nieuw-Amsterdam) is een moderne zaalkerk uit 1955, naar plannen van A.C. Nicolaï.

De voorm. marechausseekazerne (Vaart Z.Z. 104-105, Nieuw-Amsterdam) is een fors - op een boerderij lijkend - dwars pand naar plannen van H. Rozeman uit 1891, voorzien van een iets risalerende middenpartij met fronton.

Het voorm. postkantoor (Vaart Z.Z. 66-67, Nieuw-Amsterdam) is in 1908 opgetrokken naar een ontwerp van rijksbouwmeester C.H. Peters waarin chaletstijl-elementen en neogotische details zijn gecombineerd.

Woonhuizen. Het rond 1870 gebouwde eclectische woonhuis Vaart Z.Z. 2 (Nieuw-Amsterdam) is rond 1890 verhoogd. Uit die tijd dateren ook het met neorenaissance-details uitgevoerde forse herenhuis Vaart Z.Z. 72 (Nieuw-Amsterdam), de eenvoudige brugwachterswoning Vaart Z.Z. 74 (Nieuw-Amsterdam) met neoclassicistische wenkbrauwen boven de vensters en het woon- en winkelpand Veilingstraat 3-5 (Veenoord). Voorbeelden van vroeg-20ste-eeuwse eenlaags huizen zijn Veilingstraat 7 en 9 (Veenoord; beide circa 1905) en Veilingstraat 11 (Veenoord; 1911), alle met een tot dakkapel opgetrokken middendeel. Rond 1910 gebouwd is het herenhuis Van Goghstraat 9-10 (Veenoord), met rationalistische details. Het dubbele huis Veilingstraat 15-17 (Veenoord; circa 1920) heeft tot topgevels opgetrokken hoekrisalieten.

Het hotel Van Goghstraat 1 (Veenoord) is een gepleisterd pand uit circa 1880, gebouwd in opdracht van logementhouder

[p. 153]

Nieuw-Amsterdam, Ophaalbrug

Hendrik Scholte. In 1883 heeft Vincent van Gogh hier drie maanden gelogeerd.

Boerderijen. De moderne krimpenboerderij Oostpolder (Van Goghstraat 36, Veenoord), met baander in de krimp, is in 1924 gebouwd. Van Goghstraat 40 (Veenoord; circa 1930), een moderne stelpboerderij met langsdeel, vertoont expressionistische invloeden.

De windmolen ‘Nooitgedacht’ (Industrieweg 15, Veenoord) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met stenen onderbouw. De huidige korenmolen werd in 1916 gebouwd voor molenaar J. van Aalst door de molenmakers Van Ausselt en Huberts. Ze hergebruikten hierbij delen van een oorspronkelijk uit Leeuwarden afkomstige molen.

Het voorm. tolhuis (Van Goghstraat 4, Veenoord) dateert uit circa 1850. Aan de achterzijde bevindt zich een rond 1910 gebouwde bedrijfsruimte (Van Gogstraat 3, Veenoord) met opvallende detaillering.

De ophaalbrug over de Zijtak (Zijtak ong., Nieuw-Amsterdam) is een ranke ijzeren brug uit circa 1920 met een in vakwerk uitgevoerde balans.

De silo (Industrieweg 14, Veenoord), opgetrokken rond 1935 voor de Verenigde Landbouw Coöperatie (VLC), bestaat uit een met baksteen bekleed silogedeelte en een iets hoger trappenhuis.

Amsterdamscheveld. Gehucht ten zuidoosten van Nieuw-Amsterdam. J. en E. van der Griendt bezaten al turfstrooiselfabrieken in Griendtsveen (1885) en Schöningsdorf (1902) toen ze in 1909 van L.B.J. Dommers een deel van het Amsterdamse Veld overnamen met als doel ook hier turfstrooiselfabrieken te vestigen. De door hen opgerichte, in Rotterdam gevestigde, Griendtsveen Drentsche Landontginning Maatschappij B.V. liet in 1910-'14 twee fabrieken, een elektriciteitscentrale, diverse dienstwoningen en een locomotievenloods (Griendtsveenstraat ong.) bouwen. Voor de aanvoer van de turf vanuit het Amsterdamse Veld werd een smalspoortracé aangelegd. De fabriek voor het grofstrooisel is in 1986 gesloopt. De fijnstrooiselfabriek (Griendtsveenstraat 150), een sober en functioneel gebouw uit 1913, is na brand in 1943 herbouwd. Onder een houten overkapping over het Dommerskanaal vond de verlading per schip plaats. Ondanks de sluiting van de fabriek in 1983, bevindt zich inwendig nog de elektrisch aangedreven technische inrichting met kantelinstallatie, jakobsladders, maalinstallaties en transportbanden. Er resteren ook enkele woonhuizen. De sober gedetailleerde directeurswoning ‘Carex’ (Griendtsveenstraat 39) dateert uit 1912. De woonhuizen Griendtsveenstraat 41 en 54, beide met neorenaissance- en chaletelementen, waren bestemd voor het hogere personeel. De beambtenwoning Griendtsveenstraat 57 kwam al in 1911 gereed. Voorbeelden van de rond 1915 gebouwde eenvoudiger arbeiderswoningen - oorspronkelijk veertig - zijn Griendtsveenstraat 123 en 131-132 en Peelstraat 123.

Den Hool (gemeente Coevorden).

Amsterdamscheveld bij Nieuw-Amsterdam, Fijnstrooiselfabriek

Dit esgehucht ten westen van Nieuw-Amsterdam is ontstaan in de middeleeuwen. Rond de grote veelhoekige brink liggen enkele interessante hallenhuisboerderijen met langsdeel. Een 18de-eeuwse kern hebben Den Hool 8 (circa 1770), met dubbel voorhuis en bijschuur, en Den Hool 7 (circa 1780), met onderschoer. De boerderij Den Hool 10 (circa 1895) bezit een fors woongedeelte. De hallenhuisboerderij Den Hool 5 (circa 1890) is uitgevoerd met een dwarsdeel.