Monumenten in Nederland. Drenthe

Exloo
(gemeente Borger-Odoorn)

Esdorp, ontstaan in de middeleeuwen, mogelijk als dochternederzetting van Odoorn. Het dorp zonder kerk wordt omringd door drie essen en heeft een open structuur met daarin enkele brinkrestanten. Het best bewaard is de enigszins hoog gelegen brink aan de Hoofdstraat nabij de Schoolstraat. In 1884 teisterde een grote brand het dorp. De aansluiting van het dorp in 1905 op de spoorlijn Emmen-Stadskanaal leidde tot een beperkte uitbreiding van het dorp aan de oostzijde. Na de Tweede Wereldoorlog is Exloo aan de westzijde fors uitgebreid.

Het raadhuis (Hoofdstraat 48) is een robuust blokvormig pand met terug liggende ingang, een geveluurwerk en een ranke dakruiter. Het vroegere raadhuis (1903) werd in 1943 door verzetsstrijders in brand gestoken. Het huidige raadhuis in wederopbouwvormen kwam in 1957-'58 tot stand naar plannen van J. Kort en J.W. Korma. Het is in 1983 naar plannen van J. Ruf uitgebreid.

Boerderijen. Een fraai voorbeeld van een Drentse hallenhuisboerderij met langgerekt voorhuis is de hoeve Bebinghehors (Zuiderhoofdstraat 8), waarvan de oorsprong teruggaat tot de 18de eeuw. Op het erf staat een gedeeltelijk gepotdekselde schuur met onderschoer.

Exlo, Raadhuis

Na de restauratie in 1974 is het geheel als museum ingericht. Kleinere varianten - met de woonhuisdeur in de kopse gevel - zijn Schoolstraat 1 (in oorsprong 18de-eeuws, en in 1968 herbouwd) en Hoofdstraat 55-57 (circa 1875). Een 19de-eeuwse variant van de hallenhuisboerderij is Hoofdstraat 27. Een goed voorbeeld van een forse krimpenboerderij met omlijste ingang is de rond 1885 gebouwde Beukenhoeve (Hoofdstraat 30). Rijker van vorm en voorzien van een royale landschappelijke tuinaanleg is Hoofdstraat 29-31, een boerderij met dwars voorhuis. Deze rond 1870 gebouwde boerderij heeft eclectische details en een puntgevel met gezaagde windveren.

Woonhuizen. Rond 1910 gebouwd zijn het woonhuis Zuiderhoofdstraat 12, voorzien van een geveltop met sierspant in chaletstijl, en het gepleisterde huis Zuiderhoofdstraat 19 met jugendstil-details. Eveneens gepleisterd, gebouwd rond 1915, is Hoofdstraat 63. De voor Staatsbosbeheer gebouwde boswachterswoning Boslaan 2 dateert uit circa 1920. Zakelijk-expressionistisch van vorm zijn Hoofdstraat 72 (circa 1930), een eenlaags woonhuis annex kantoor, en het woon- en winkelpand Hoofdstraat 41 (circa 1935).

Het voorm. station (Buinerweg 4-6) is een eenlaagspand met een dwarsgeplaatst gedeelte en een houten aanbouw. Het werd naar ontwerp van Ed. Cuypers in 1904 gebouwd als haltegebouw voor de Noord-Ooster Lokaal Spoorwegmaatschappij (NOLS) aan de in 1905 geopende spoorlijn Emmen-Stadskanaal (opgeheven in 1963). Aan de spoorzijde bevindt zich een sectiel-tegeltableau met de stationsnaam, vervaardigd door J. Thooft en Labouchère.

Hunebedden. Ten noordwesten van Exloo in de Boswachterij Exloo bevindt zich het hunebed D30 dat bestaat uit acht draag- en vier dekstenen. De ingangspartij bestaat uit twee poortzijstenen. Het hunebed is in 1918 en 1985 onderzocht en in 1918 en 1992 gerestaureerd. Ten zuiden van Exloo ligt in het Hunzebos het hunebed D31, dat bestaat uit acht draag- en vier dekstenen. Het hunebed is in 1952 gerestaureerd.