Dalen
(gemeente Coevorden)
Esdorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een zandrug tussen de beekdalen van het Drostendiep en het Loodiep. Dalen wordt in 1225 voor het eerst vermeld. Het dorp ontwikkelde zich langs de weg over de zandrug van Coevorden naar Groningen. In de 19de eeuw was Dalen een langgerekt dorp met twee driehoekige brinken; de Keuterbrink (Thyakkerstraat, Noordwijk) en een brink Verbindingsweg hoek Noordwijk. Een dorpscentrum vormde zich bij De Brinken, de Emmerweg en de Hoofdstraat en aan de zuidzijde was er een bebouwingsconcentratie in het gehucht De Bente. Vanaf 1850 is Dalen aan de oostzijde uitgebreid, na de Tweede Wereldoorlog in westelijke en noordoostelijke richting.
De Herv. kerk (Hoofdstraat 25) is een recht gesloten zaalkerk met een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. De gotische toren verrees in de tweede helft van de 15de eeuw. In de toren hangt een door François Simon gegoten klok (1639). De bij het beleg van Coevorden in 1813 zwaar beschadigde kerk werd in 1824 herbouwd, waarschijnlijk naar plannen van G. Hagels uit Gildehaus (D). In 1907 kreeg de kerk een nieuwe koorsluiting. Deze is bij de restauratie in 1973-'76 in de 19de-eeuwse vorm herbouwd.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. Tot de inventaris behoren onder meer een laat-17de-eeuwse preekstoel, een laat-17de-eeuwse herenbank met gesneden opzetstuk - voorzien van de wapens van Johan Böttichius en zijn vrouw Maria Brachtesende -, een herenbank uit 1762 en fragmenten van 17de- en 18de-eeuwse banken. Het in 1850 door J.C. Scheuer gebouwde orgel is 1857 door P. van Oeckelen uitgebreid (gerestaureerd in 1971).
Woonhuizen. Voorbeelden van 19de-eeuwse eenlaags dorpshuizen zijn Hoofdstraat 47 (circa 1860), dat mogelijk rond 1890 is verlengd, en het met een ingang opzij uitgevoerde huis Hoofdstraat 35 (circa 1885), dat is voorzien van eclectische elementen en een tot topgevel opgetrokken dakkapel. Het middenganghuis Stationsstraat 2-2a (circa 1905) heeft een tot topgevel opgetrokken middendeel met portiek. Rond 1910 gebouwd zijn de onder-eenkap-woningen Hoofdstraat 55-59, uitgevoerd met één bakstenen dakkapel, en het huis De Bente 9 met uitspringend topgevelgedeelte en achteraanbouw. Rationalistische details vertoont het in 1916 gebouwde huis Hoofdstraat 50 met erker en topgevels bij de voor- en de zijgevel. Voor spoorbeambten gebouwd is de dubbele woning Reindersdijk 5-7 (circa 1920). Uit circa 1925 dateren de woon- en winkelpanden Schoolstraat 7-9 en het huis Schoolstraat 5. Karakteristieke huizen uit circa 1930 zijn onder meer Westerwijk 59-61, Hoofdstraat 28 - met zakelijk-expressionistische vormen - en de villa's Bente (De Bente 2), De Bente 4, Emmerweg 21 en Emmerweg 23.
Boerderijen. Voorbeelden van hallenhuisboerderijen met langsdeel uit de tweede helft van de 19de eeuw zijn Kruisstraat 21 (circa 1850), met dubbel voorhuis, Noordwijk 43 (circa 1870) en Emmerweg 62 (circa 1870). De hallenhuisboerderij Reindersdijk 33 (circa 1860) heeft een dwarsdeel en een vernieuwd achterhuis. De brede hallenhuisschuur van De Brinken 5 dateert uit 1889. Het huidige woongedeelte op de noordwesthoek is rond 1915 gebouwd met jugendstil-motieven. Met zijlangsdeel en kelder uitgevoerd zijn de krimpenboerderijen Stationsstraat 9 (circa 1895) en Hoofdstraat 67 (circa 1910); de laatste heeft een tweelaags woongedeelte. Rond 1915 tot stand gekomen zijn de kop-rompboederij Achterbente 13, met schuur met zijlangsdeel, en De Bente 18, met dwars voorhuis voorzien van een tot topgevel opgetrokken middendeel met portiek. De moderne krimpenboerderij Dalerhoeve (Kruisstraat 18), met zijlangsdeel, en de moderne boerderij Emmerweg 19, met vrijstaand woongedeelte in expressionistische vormen, dateren van circa 1925.
Ten westen van Dalen liggen ook enkele interessante boerderijen. De onderkelderde hallenhuisboerderij Iemakkerssteeg 1 (circa 1865) heeft een langsdeel en een gedeeltelijk met geknoopt stro beklede bijschuur. Aan het Kanaal Coevorden-Zwinderen staan de opvallende moderne kop-rompboerderij Burg. Ten Holteweg 49 (circa 1935), met schuur met zijlangsdeel, en de in 1936 gebouwde moderne boerderij De Bentehoek (Burg. Ten Holteweg 39), met zijlangsdeel en villa-achtig woonhuis. Deze laatste twee boerderijen vertonen zakelijk-expressionistische vormen.
Windmolens. De windmolen De Bente (De Bente 40) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met een gemetselde onderbouw. Deze korenmolen werd in 1814 gebouwd door C.J. Volkers en M. Kars, ter vervanging van een in 1813 afgebrande voorganger. In 1976 is de molen gerestaureerd. De windmolen Jan Pol (Molenwijk 8) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met een hoge gemetselde onderbouw. Deze koren- en pelmolen werd in 1876 gebouwd door molenmaker
Auteursrechtelijk beschermd
