Zwaagwesteinde (De Westerein)
(gemeente Dantumadeel)
Streekdorp, gelegen op het westelijke uiteinde van de (Kollumer)zwaag, een keileemrug aan de rand van de hoger gelegen pleistocene gronden. In de 18de
Zwaagwesteinde, Textielgroothandel annex woonhuis van de firma H. Elzinga
eeuw ontstond een lintbebouwing met spitketen en aan het eind van die eeuw stichtte Salomon Levy hier een kledingindustrie. In 1902 kreeg het dorp een halte aan de zuidelijker gelegen spoorlijn Leeuwarden-Groningen. Na de Tweede Wereldoorlog is Zwaagwesteinde flink naar het zuiden uitgebreid. De Herv. kerk uit 1836 is in 1972 gesloopt.
De Doopsgez. kerk (Voorstraat 44) is een recht gesloten zaalkerk uit 1904 voorzien van een geveltoren met sierspant.
De voorm. openbare lagere school (Zuider Stationsstraat 1) is een langgerekt schoolgebouw uit 1896 met een onderwijzerswoning uit 1895.
Woonhuizen. Het met riet gedekte woudhuisje Voorstraat 75 dateert uit circa 1880 en herinnert aan de hier vroeger veel voorkomende dagloners- of veenarbeiderswoningen. De rond 1900 gebouwde burgermanswoning Voorstraat 31 is uitgevoerd in neorenaissance-vormen. Het woonhuis Jeremi (Voorstraat 46) uit 1911 vertoont jugendstil-elementen.
Textielnijverheid. De voorm. textielgroothandel ‘Texo Baarsma’ (Voorstraat 46) is een fors pand uit 1911 met gedeeltelijk gepleisterde gevel en een winkelpui. De voorm. confectiefabriek ‘NV Handelsvereeniging v/h R. Baarsma’ (Voorstraat 37) bestaat uit een woonhuis (1926) en een confectieatelier (1927), beide uitgevoerd met expressionistische details naar plannen van A. Pijkstra. De voorm. textielgroothandel annex woonhuis van de firma H. Elzinga (Voorstraat 23) is een blokvormig pand in zakelijk-expressionistische vormen uit circa 1928.