Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Ysbrechtum
(gemeente Sneek)

Terpdorp, ontstaan in de middeleeuwen op een lage zandrug aan de weg van Sneek naar Bolsward. In de 17de eeuw werd hier de Epemastate gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het dorp zich tot een forensendorp van Sneek. In 1984 ging het van de gemeente Wymbritseradiel over naar de gemeente Sneek.

De Herv. kerk (Tsjerkepaed 1) is een zaalkerk met een lager, vijfzijdig gesloten koor en forse geveltoren met ingesnoerde spits. De kerk staat ter plaatse van een 11de- of 12de-eeuwse voorganger. Deze kerk, gewijd aan St. Martinus, werd in 1694 vervangen. De nieuwe, onder leiding van Pyter Jans gebouwde kerk, kreeg in opdracht van Duco Martena van Burmania, een grafkelder ter plaatse van het oude koor. In 1728 werd een toren toegevoegd. S. van Welderen baron Rengers liet de kerk in 1865 opnieuw herbouwen naar plannen van M. Molenaar, waarbij de grafkelder ommetseld werd tot een pseudo-romaans koor. Aan de oostzijde werd een nieuwe ingang gebouwd. (veranderd in 1893). Mogelijk zijn delen van de 18de-eeuwse toren opgenomen in de huidige toren. De torenbekroning is in 1950-'51 versimpeld. In 1975 is de kerk gerestaureerd.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. De kerk bevat een imposante, uit zandsteen vervaardigde, maar gemarmerde, epitaaf (1693-'94), gemaakt door Tjaard Lous Forstenburgh ter nagedachtenis van Duco Martena van Burmania († 1692) en zijn vrouw Eduarda Lucia van Juckema († 1682). Ernaast hangen rouwborden voor Sjuck Gerrolt Juckema van Burmania Rengers († 1784) en Odilia Amelia van Welderen († 1788). Tot de inventaris behoren verder een herenbank (circa 1694), enkele kerkbanken (1798), een preekstoel (1865) en een door W. Hardorff gebouwd orgel (1866). Op het kerkhof dateren het houten baarhuisje en het kerkhofhek vermoedelijk uit 1867. De wit gepleisterde voorm. pastorie (Tsjerkepaed 3) stamt in opzet uit 1835.

De openbare lagere school (Kleasterwei 18) is een tweeklassige middengangschool met portaal uit 1889.

De Epemastate (Epemawei 6) is een fors landhuis in neorenaissance-vormen, voorzien van een middenrisaliet met trapgevel en ingangsportaal en een aangebouwd koetshuis. De oorspronkelijke state verrees mogelijk begin 17de eeuw op een oude stinswier (terp met stenen huis) en kwam in 1651 in het bezit van Duco Martena van Burmania en Eduarda Lucia van Juckema. Het in opzet tweebeukige huis werd rond 1683 verbouwd.

[p. 329]

Ysbrechtum, Epemastate

In 1746 kwam het in bezit van het geslacht Rengers. Bij een verbouwing in 1822 liet B.W. van Welderen baron Rengers twee 18de-eeuwse aanbouwen slopen en aan de westzijde een nieuw koetshuis optrekken. In 1878 werd het geheel onder één kap gebracht. In opdracht van W.J. van Welderen baron Rengers volgde in 1894-'95 een ingrijpende verbouwing naar plannen van J.J. Kok, met als belangrijkste onderdeel de nieuwe voorgevel in rijke neorenaissance-vormen. Bij de restauratie in 1964 heeft men de zijgevels en achtergevel gepleisterd en bij de vensters aldaar een roedenverdeling in 18de-eeuwse stijl aangebracht. Het interieur bevat verschillende interessante onderdelen, zoals in de hal het uit de kerk afkomstige rouwbord voor Josina Suzanna van Welvelde († 1689), alsmede een kopie van een speelbord en - evenals in de andere ruimten - diverse familieportretten. De zaal heeft een neogotische schoorsteenmantel (1894) en in de zogeheten Leerkamer bevindt zich een van elders afkomstige schouw (18de eeuw).

Het huis ligt op een omgracht terrein met als ingang een vermoedelijk vroeg-17de-eeuws poortgebouw met traptoren. De wapensteen uit 1652 is aangebracht in opdracht van Duco Martena van Burmania. De in 1894 aan weerszijden van het poortgebouw geplaatste stenen leeuwen zijn afkomstig van het ‘Vegelinhuis’ te Leeuwarden. Het park werd rond 1825 aangelegd in landschapsstijl naar plannen van L.P. Roodbaard. Het is in 1877 aan de zuidzijde verkleind.

Woonhuizen. Karakteristieke eenlaags middenganghuizen in het dorp zijn de voorm. onderwijzerswoning Epemawei 23 (circa 1860) en Kleasterwei 19 (circa 1870).

Boerderijen. De forse kop-halsrompboerderij Hascarsathe (Hascarstrjitte 1) kwam in 1859 tot stand en kreeg recent opvallende nieuwe dakkapellen. De stelpboerderij De Finne 7 stamt uit 1912.

Het voorm. tolhuis (Tolhek 2) is een diep eenlaagspand uit 1833 met attiekverdieping en neoclassicistische elementen.

Van de voorm. kerk van Tjalhuizum (Tsjalhuzum) (gemeente Wymbritseradiel), gelegen ten westen van Ysbrechtum, resteert de toren (Tjalhuizum ong.) van drie geledingen met ingesnoerde spits. De middeleeuwse kerk is in 1823 afgebroken. De kerktoren werd in 1871 gesloopt en door de huidige vervangen (gerestaureerd in 1992).