Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Wolvega
(gemeente Weststellingwerf)

Dorp, voor het eerst genoemd in 1218. Het zwaartepunt werd gevormd door de gesloten bebouwing aan de Bovenweg (nu Hoofdstraat en Van Harenstraat), waar ook de landhuizen van de families Van Haren (Lindenoord) en Heloma (gesloopt) lagen. Na de aanleg van de rijksstraatweg van Zwolle naar Leeuwarden in 1828 ontstond aan de zuidzijde een park. Met de bouw van het Grietenijhuis (1835) werd Wolvega de hoofdplaats van Weststellingwerf. Verder was het dorp bekend vanwege zijn varkensmarkt. In 1865 kreeg Wolvega een station. Ten zuiden daarvan kwam in 1911 een nieuw marktterrein tot stand.

Gemeente-architect W. Hoekstra ontwierp in 1935 een uitbreidingsplan. Wolvega werd in 1959 één van de elf industriekernen van Friesland. Vooral aan de noordzijde kwamen nieuwe industrieterreinen tot stand; aan de zuidwestzijde verrezen grote nieuwe woonwijken.

Rond 1990 heeft men de drafbaan op het terrein van het landgoed Lindenoord verplaatst naar de noordoostrand.

De Herv. kerk (Kerkstraat 7), oorspronkelijk gewijd aan St. Maria Magdalena, is een lage eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met houten bovenbouw en ingesnoerde spits. De kerk werd in 1646 in gotiserende stijl herbouwd, waarbij enig opgaand muurwerk van de voorganger

Wolvega, Raadhuis

werd hergebruikt. De houten bovenbouw van de toren dateert van de herbouw na brand in 1894. Opvallend zijn de in open lattenwerk uitgevoerde luiken voor de kerkvensters. De op een hoge kerkheuvel gelegen kerk is in 1940-'41 gerestaureerd. Het interieur wordt gedekt door een segmentvormig houten tongewelf. Tot de inventaris behoren een midden 17de-eeuwse preekstoel met gekorniste panelen, een doophek, twee 17de-eeuwse herenbanken - voor de families Van Haren en Heloma -, rouwborden voor Willem van Haren († 1728) en Duco van Haren († 1742) en een door J.M. Schwartsburg gebouwd orgel (1733) met weelderig versierde orgelkast.

De R.K. kerk St.-Franciscus van Assisi (Lyckemaweg 8-10) is een driebeukige neogotische kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een terzijde staande toren met achtkantige, ingezwenkte spits. De huidige kerk is in 1938-'39 gebouwd naar plannen van P. Cuypers jr., maar de toren verrees bij de voorganger uit 1913-'14. Die kerk op centraliserende plattegrond, naar plannen van W. te Riele, verving weer een kerk uit 1860. De toren is in 1977 en 1990 gerestaureerd. De kerkinventaris stamt grotendeels uit 1938-'39; uit de voorgaande kerk afkomstig zijn de beglazing van H.L.D. Kocken (aangevuld door W. Mengelberg) en het Ademaorgel.

Het kerkhof heeft een rijke neogotische kapel, vermoedelijk ontworpen door W. te Riele, met aan de oostzijde priestergraven en voor de kapel de grafzerk voor jhr. T.M.F.M. Lycklama à Nijeholt († 1900). De pastorie (Lycklamaweg 6) en het parochiehuis (Lycklamaweg 12) dateren beide uit 1939.

Overige kerken. De in 1875 gebouwde Doopsgez. kerk (Hoofdstraat West 13) is een zaalkerk met omlijste ingang in eclectische vormen. De Geref. kerk (Kerkstraat 49) is een kruiskerk met dakruiter, gebouwd in 1923 in expressionistische vormen naar plannen van A. Nauta.

Het R.K. rusthuis ‘Huize Lycklama’ (Lycklamaweg 33-45), nu ‘Het Vierkant’, ontstond in 1909 op de plaats van de gesloopte Lycklamastins. Het pand kreeg het huidige aanzien met tuitgevel boven de ingang bij een verbouwing rond 1925.

Het voorm. raadhuis (Heerenveenseweg 1) is een gepleisterd fors pand in sobere neoclassicistische vormen, voorzien van een middenrisaliet met fronton en een omlijste ingang met toskaanse halfzuilen. Het werd in 1835 gebouwd als Grietenijhuis naar plannen van E. de Graaf uit Heerenveen. De linker aanbouw dateert uit 1912.

Scholen. De R.K. St.-Franciscusschool (Lycklamaweg 14) is een gangschool uit 1914, de ULO school (Spoorsingel 35) is een vierklassige gangschool uit 1919. De in 1923 gebouwde openbare lagere school (Lindelaan 18) is een gangschool met op de einden haaks aangebouwde lokalen.

De brandweerkazerne met bovenwoningen (Markt 1) dateert uit circa 1950 en is een goed voorbeeld van wederopbouwarchitectuur.

Lindenoord (Van Harenstraat 37). Dit blokvormige eenlaags landhuis met souterrain heeft een middendeel met fronton en een omlijste ingang met bordestrap. Na een brand in 1776 liet Onno Zwier van Haren het huis in 1780 herbouwen in Lodewijk XVI-stijl. In de zaal bevindt zich nog een stucplafond in deze stijl. Het huis werd gemoderniseerd nadat het in 1855 in bezit was gekomen van mr. S.G. Manger Cats. Bij een verbouwing in 1907 heeft men een deel van het huis gesloopt.

Woonhuizen. Het deftige neoclassicistische eenlaags huis Lycklamaweg 2 stamt uit 1868. Vergelijkbaar, maar uitgevoerd in eclectische vormen, zijn Heerenveenseweg 31 (circa 1875) en Hoofdstraat West 1 (circa 1880). De arbeiderswoning Raadhuisstraat 26 uit circa 1874 is een mooi voorbeeld van een klein woonhuis met krimp. Een

[p. 318]

Wolvega, Woonhuis Tsjerk Hiddestraat 21-23

opvallende hoektoren heeft het huis Raadhuisstraat 2 uit circa 1905. De in 1907 gebouwde notariswoning Helios (Steenwijkerweg 11) is voorzien van rationalistische details. Jugendstilelementen vertonen de dubbele woonhuizen Steenwijkerweg 12-14 (circa 1910) en Tjerk Hiddesstraat 21-23 (1912). Late jugendstil-vormen en gepleisterde vlakken hebben de directeurswoning Drafsportlaan 2 (circa 1915) en het woonhuis Spoorsingel 5 (1914), dat gemeente-architect W. Hoekstra voor zichzelf ontwierp. Mogelijk naar zijn ontwerp kwamen in opdracht van de Woningstichting Stellingwerf enkele rijen volkswoningen tot stand: Haulerweg 53-79 (1916), Eikenlaan 12-38 (1918), Spoorsingel 21-31 (1918) en, zonder gepleisterde vakken, Lycklamaweg 51-81 (1921). De burgemeesterswoning Hoofdstraat Oost 52 dateert uit 1922. Van expressionistische details voorzien is Lycklamaweg 19 (1917). Een rijkere expressionistische vormgeving heeft de van een rieten kap voorziene dokterswoning Steenwijkerweg 13, gebouwd in 1933 voor de familie Baarda naar ontwerp van G.B. Bergsma. De winkel Hoofdstraat Oost 49 uit circa 1935 heeft een zakelijk-expressionistische vormgeving.

De boerderij Sportlaan 139 is een grote, geïsoleerd liggende, boerderij met rijzig voorhuis, in het topanker gedateerd ‘1813’.

Windmolens. De stellingkorenmolen Windlust (Hoofdstraat West 52) heeft een met riet gedekte achtkant op een bakstenen onderbouw. De molen werd in 1888 uit Mijdrecht overgebracht en in opdracht van W. Hooisma door M. Visser op de huidige hoge onderbouw geplaatst. De molen is in 1992 gerestaureerd. De poldermolen De Gooijer, voorheen ‘De Wâlden’ (Steenwijkerweg 76), gelegen ten zuiden van Wolvega, is een met riet gedekte achtkantige grondzeiler op veldmuren, voorzien van een vijzel. De oorspronkelijk uit Blesdijke afkomstige molen is in 1916 op de huidige plek herbouwd ter bemaling van de Driessenpolder en in 1991 gerestaureerd.

Het station (Stationsweg 6) is in 1865 gebouwd aan de lijn Zwolle-Leeuwarden als een station vierde klasse van de Staatsspoorwegen. K.H. van Brederode ontwierp het gepleisterde gebouw met neoclassicistische details. Het is in 1992 naar plannen van P.A.M. van Kilsdonk gerestaureerd en heringericht.

Bedrijfsgebouwen. Van de voorm. gasfabriek (Keiweg 2) resteren een hal en directeurswoning, beide uit 1908. Overblijfselen van de eens bloeiende zuivelindustrie zijn de bedrijfsgebouwen Heerenveenseweg 83 (circa 1890) en Oppers 60 (circa 1910).

De spoorbrug over de Linde (bij Steenwijkerweg 57) is een dubbele ijzeren brug uit 1923-'24, gebouwd door het constructiebedrijf Kloos uit Kinderdijk.

De Alg. begraafplaats (Steenwijkerweg ong.) is in 1859 als apart deel ontstaan van het in 1837 gestichte park Nieuwe Aanleg. Van dit in 1839 gereed gekomen park in landschapsstijl, naar plannen van L.P. Roodbaard, resteert de karakteristieke langgerekte slingervijver. De begraafplaats heeft een centrale aanleg met eiland voor de eerste klasse, met op de kop een gietijzeren engel. Belangrijk zijn de grafkelder van J.A. van Heloma († 1862), de grafzerk van J.L. Klijnsma († 1872), de omhekte

Wolvega, Station

Wolvega, Alg. begraafplaats

zerk van burgemeester S. Sleeswijk († 1907) en het grafperk met twaalf omhekte zerken van de familie Sickinga.