Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Weidum
(gemeente Littenseradiel)

Terpdorp, ontstaan in de middeleeuwen. De terp is rond 1900 voor een groot deel afgegraven. Ten oosten van de kerk bevindt zich op de terp vanouds een rechthoekig open terrein met aan de noord- en zuidzijde niet-agrarische bebouwing. In de jaren dertig van de

Weidum, Herv. kerk

20ste eeuw is bebouwing ontstaan aan het Sânpaed en na de Tweede Wereldoorlog aan de Skildyk, gevolgd door een uitbreiding aan de zuidoostzijde van het dorp. Weidum is een beschermd dorpsgezicht.

De Herv. kerk (Lytse Buorren 3), oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Evangelist, is een eenbeukige, rond gesloten kerk voorzien van een toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. De romaanse tufstenen toren verrees begin 12de eeuw en werd later verhoogd. In de toren hangen een door Geert van Wou II en Johan ter Steghe gegoten klok (1531) en een klok van Hans Falck (1626). De romano-gotische bakstenen kerk kwam in het tweede kwart van de 13de eeuw tot stand. De met kraalprofielen uitgevoerde vensters worden geflankeerd door nissen met siermetselwerk. Aan de zuidzijde bevindt zich een gotisch ingangspoortje.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf uit de eerste helft van de 16de eeuw. Tot de inventaris behoren een in rode zandsteen uitgevoerd twaalfzijdig basement met beeldhouwwerk van een romaans doopvont (mogelijk 12de eeuw), vier overhuifde herenbanken, waarvan één voor de familie Burmania (1708), een door Gerrit Payaar vervaardigde preekstoel met doophek (1712) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1889). Verder bevat de kerk enkele grafzerken, waaronder een door Vincent

[p. 306]

Bears bij Weidum, Poortgebouw Uniastate

Lucas gebeeldhouwde grote zerk voor Kinsck van Ropta († 1581) en drie door Pieter Claesz. vervaardigde vroeg-17de-eeuwse zerken.

Woonhuizen. Voorbeelden van rond 1875 gebouwde blokvormige woonhuizen met hoger opgetrokken middenrisaliet en eclectische vormen zijn: Hanialeane 1, Hegedyk 4-6 (gepleisterd) en Hegedyk 26. Een uitgebouwde erker en een portiek heeft het eenlaags huis Hegedyk 8 uit circa 1915. Door D. Meintema ontworpen is het rond 1935 gebouwde huis Hegedyk 30, voorzien van een driezijdige uitbouw met tentdak. Het in dezelfde tijd opgetrokken huis Hegedyk 32 vertoont expressionistische details.

Boerderijen. Door J.D. Bruns ontworpen is de kop-hals-rompboerderij Hegedyk 46 uit 1875 met lang voorhuis. De in 1889 gebouwde stelpboerderij Bumaleen (Greate Buorren 2) is ontworpen door F. Brouwer.

De grote Amerikaanse windmotor (bij Dekamawei 5) dateert uit 1920. Deze windmotor van het merk Herkules bestaat uit een gesloten betonnen onderbouw, een stalen vakwerktoren met platform en een windrad met dertig bladen en twee windvanen.

De familiebegraafplaats van de familie Buma (bij Greate Buorren 2) is aangelegd in 1825-'26. De toegang uit 1928 wordt gevormd door een ijzeren hek tussen bakstenen pijlers met daarop 19de-eeuwse stenen leeuwen die de wapens van de families Buma en Hora Siccama vasthouden.

Bears (Beers). Dit terpdorp ten noorden van Weidum is ontstaan in de vroege middeleeuwen. De Herv. kerk (Tsjerkepaad 3) is een eenbeukige, vijfzijdig gesloten kerk voorzien van een ongelede toren met ingesnoerde spits. De kerk werd in de 13de eeuw gebouwd en in de 14de eeuw uitgebreid met het huidige koor. Nadien heeft men de kerk grotendeels ommetseld. De toren en de westgevel zijn 18de-eeuws. In de toren hangen twee klokken, gegoten door Thomas Both en Willem van Aelten (1569). De kerk is in 1981-'83 gerestaureerd onder leiding van R. Kijlstra. De kerk bevat een hekwerk in vroege renaissance-vormen (circa 1540) en diverse grafzerken (16de-18de eeuw), waaronder een door Claes Jansz. vervaardigde zerk (1557). Tot de 18de-eeuwse inventaris behoren de lambrisering, de preekstoel met snijwerk van Eylardus Swalue (1759), het doophek, de kerkbanken en een herenbank van de familie Van Aylva (1761). Het orgel is in 1880 gebouwd door L. van Dam & Zn. met gebruik van delen van een Schwartzburg-orgel uit 1750. De pastorie (Beers 38) dateert uit circa 1875. Het poortgebouw van de Uniastate (Stinzepaed 9) stamt uit 1616 en heeft een zadeldak tussen topgevels met in- en uitzwenkende vormen en duivengaten. Boven de rondboogdoorgang bevindt zich een gevelsteen met de wapens van de bouwheer Tjaert Tyarda en zijn vrouw Ydt Buygers. De in 1616 geheel vernieuwde state werd rond 1756 gesloopt. Op het dubbel omgrachte terrein staat sinds 1993 een door B. Mulder ontworpen stalen skelet dat de contouren van het verdwenen hoofdgebouw weergeeft.