Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Terschelling (Skylge)
(gemeente Terschelling)

Waddeneiland met een langgerekte structuur. Op een oude strandwal, de as van het eiland, kwamen enkele nederzettingen tot ontwikkeling, aan de noordzijde beschermd door hoge jonge duinen die in een boog om West-Terschelling eindigen. Het sinds de 6de eeuw bewoonde gebied werd in de vroege middeleeuwen een eiland. Graaf Willem III van Holland beleende in 1322 Klaas Popma met de heerlijkheid Terschelling. In 1599 kwam de heerlijkheid aan Karel van Aremberg en in 1615 aan de Staten van Holland, waarna het eiland - met uitzondering van de periode 1806-'14 - tot 1942 tot de provincie (Noord)Holland heeft behoord. Dankzij de Rede van Terschelling en de walvisvaart kende het eiland in de 16de en 17de eeuw een grote bloei.

In 1737-'39 werd aan de zuidzijde van het eiland een eerste binnendijk opgeworpen, die in 1858 werd doorgetrokken tot de toen ingepolderde Seeryperpolder. Later polderde men de Grieën in (met gras begroeid aangeslibd land; ook schorren genoemd) tot aan de dwarsdijk voorbij Oosterend. De oostelijk hiervan

[p. 293]

gelegen Boschplaat groeide eind 18de eeuw door aanslibbing aan het eiland vast en ontstond in 1931-'37 aan de noordzijde een stuifdijk. De zandplaat Noordvaarder breidde zich rond 1865 uit tot aan de westzijde van het eiland. Het zuidelijk van Terschelling gelegen onbewoonde eiland Griend is een los geslagen Grie van Terschelling. Rond 1840 werd de cranberry op Terschelling geïntroduceerd, volgens de overlevering na opening van een aangespoeld vat met bessen. Deze Amerikaanse veenbes wordt vanaf 1983 in vochtige duinpannen als de ‘Studenteplak’ en de ‘Foppeplak’ aangeplant. In 1910 heeft men de hoofdweg over het eiland verhard en in de Eerste Wereldoorlog werd ten behoeve van het toerisme de Longway aangelegd naar Hotel Paal 8 (herbouwd 1956) en de daar later gebouwde recreatiewoningen van West aan Zee. De Waddendijk is in 1987 op Deltahoogte gebracht.

De belangrijkste nederzettingen op het eiland zijn: West-Terschelling, Formerum, Hoorn en Midsland. Zie hiervoor elders in het boek.