Surhuisterveen (Surhusterfean)
(gemeente Achtkarspelen)
Dorp met stedelijk karakter (vlekke), ontstaan als veenkolonie toen in 1648-'49 vanaf het Kolonelsdiep de Nije Vaert werd gegraven naar de venen in de omgeving. De oostwaarts gerichte tak hiervan werd in 1934 gedempt. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg Surhuisterveen een winkelfunctie voor de omgeving. Het dorp is vooral aan de westzijde uitgebreid.
Surhuisterveen, Doopsgez. kerk
De Herv. kerk (Gedempte Vaart 8) is een driezijdig gesloten zaalkerk met houten geveltoren, volgens de wapensteen boven de ingang gesticht in 1685 door grietman De Schepper. De kerk bevat een laat-17de-eeuwse preekstoel. Op het kerkhof bevindt zich onder meer een obeliskvormig grafteken voor S.O. van Kammen († 1837).
De Doopsgez. kerk (Gedempte Vaart 23) is een dwars geplaatste, driezijdig gesloten zaalkerk met opengewerkte dakruiter. Volgens de gevelsteen boven de omlijste ingang is de kerk in 1801 gebouwd. Een lagere consistoriekamer verbindt de kerk met de pastorie uit 1865, ontworpen door D. Duursma met eclectische details.
De klokkentoren (Torenplein 2) is een slanke ongelede toren met tentdak, gebouwd in 1934 met expressionistische details naar ontwerp van G.M. van Manen. De toren is gebouwd op een gedempt stuk van de Nije Vaert.
Woonhuizen. Het eclectische middenganghuis
De Kolk 15 dateert uit 1868. In 1890 gebouwd is het pand
De Kolk 13, een tweelaags woonhuis annex hout- en steenhandel. Het rond
Surhuisterveen, Alg. begraafplaats, baarhuisje
Harkema bij Surhuisterveen, Geref. kerk
1920 opgetrokken huis
Groningerstraat 22 vertoont jugendstil-details. De woningen
Groningerstraat 74-88 zijn in 1935 in zakelijk-expressionistische vormen gebouwd naar plannen van K. Kuipers.
De windmolen ‘Koartwâld’ of ‘Feanstermoune’ (Koartwâld 6) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met stenen onderbouw. De in 1864 gebouwde korenmolen is in 1995 gerestaureerd.
De Alg. begraafplaats (bij Vierhuisterweg 32) is gesticht in 1908. Het baarhuisje, waarin ook plaats was voor de lijkkoets, is uitgevoerd met jugendstilelementen en een rieten dak. Het klokkentorentje en het toegangshek dateren uit 1908 en zijn ontworpen door A. Velding.
Harkema (De Harkema). Dit dorp ten westen van Surhuisterveen is ontstaan in de 19de eeuw vanuit verspreide bebouwing op de heidevelden. Pas rond 1920 ontwikkelde zich een dorpskern. De Geref. kerk (Warmoltstrjitte 61) is een T-vormige kerk met geveltoren, gebouwd in 1913 in rationalistische vormen, mogelijk naar plannen van Tj. Kuipers. De Herv. kerk (Warmoltstrjitte 113) is een zaalkerk uit 1925 naar plannen van R. Klazinga. De met krimp uitgevoerde arbeiderswoningen Betonwei 30 (1912) en Muntsegroppe 14 (1919) zijn gebouwd in opdracht van Stichting Woningbouw Achtkarspelen ter vervanging van de toen nog veelvuldig voorkomende spitketen. De woning Betonwei 30 maakt sinds 1992 deel uit van het themapark ‘Spitkeet Friesch-Groningsche Heide’. De Alg. begraafplaats (De Wilde Pet 1a) heeft een baarhuisje in expressio-
Auteursrechtelijk beschermd