Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Sumar (Suameer)
(gemeente Tytsjerksteradiel)

Dorp, ontstaan in de late middeleeuwen als een verzameling verspreid gelegen boerderijen met een kleine kern bij de

Sumar, Woonhuis Greate Buorren 23

kerk. Aan de zuidzijde vonden in de 19de eeuw heideontginningen plaats. Na de Tweede Wereldoorlog is aan de noordzijde, langs het Prinses Margrietkanaal, een groot industrieterrein aangelegd.

De Herv. kerk (Greate Buorren 14) is een zaalkerk met driezijdig gesloten koor en een ingebouwde toren met ingesnoerde spits, gebouwd in 1769 in opdracht van de familie Van Altena ter vervanging van een oudere kerk. Tot de inventaris behoren een door Kornelis Meenes vervaardigde preekstoel (1746), een herenbank (18de eeuw) en een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1906). Verder zijn er zes (bijgewerkte) gebrandschilderde ramen van Ype Staak (1771). Het in 1915 gebouwde voorm. Herv. verenigingsgebouw annex kosterswoning (Greate Buorren 16) vertoont neorenaissance-elementen.

De Geref. kerk (Heerenweg 16) is een zaalkerk uit 1911 met dakruiter en portaal. De zijvleugels zijn rond 1930 toegevoegd.

De openbare lagere school (De Vrieswei 22) is een L-vormige, drieklassige school uit 1928.

Woonhuizen. Uit 1869 dateert de voorm. pastorie Greate Buorren 24-24a, een middenganghuis met hoger opgaand middendeel, uitgevoerd in eclectische vormen. Vergelijkbaar, maar met aangebouwde schuur, is het huis Greate Buorren 40 uit 1875. De villa Greate Buorren 23, nu als pastorie in gebruik, werd in 1930 gebouwd in zakelijk-expressionistische vormen naar plannen van C.R. de Boer.

Boerderijen. De kop-rompboerde-

[p. 290]

rij Achterwei 5 (in de nokanker gedateerd ‘1864’), is een kop-rompboerderij. Dit boerderij-type heeft woonvertrekken in het voorste deel van de boerderij (de kop) en bedrijfsruimtes in het achterste deel (de romp). Vergelijkbaar, maar met een langer voorhuis, is de boerderij Greate Buorren 51, waar in de recent opgetrokken voorgevel twee aanzetstenen van een topgevel zijn aangebracht, gedateerd 1756. De kop-halsrompboerderij Greate Buorren 34 dateert uit 1869. Dit type boerderij heeft een - smaller - verbindingsdeel (de hals) tussen de woonvertrekken (de kop) en het bedrijfsgedeelte (de romp). De boerderij Lânsbuorren 11 heeft een dwars geplaatst voorhuis uit 1909 naar ontwerp van J. Veenstra. De villaboerderij Lânsbuorren 4 is in 1915 in jugendstil-vormen gebouwd voor S.P. Hoekstra naar plannen van C.H. Eldering. Het dwars geplaatste voorhuis heeft een terugliggend portiek en een iets uitgebouwde zijkamer. Het schuurgedeelte in 1983 herbouwd na te zijn afgebrand.

De windmolen ‘De Hoop’ (tegenover Mounepaed 12) is een met riet gedekte achtkantige stellingmolen met stenen onderbouw. De korenmolen werd in 1882 na brand herbouwd voor J.J. Formsma. Daarbij gebruikte men de uit 1867 daterende onderbouw van een molen uit Kootstertille. De molen is in 1992-'93 gerestaureerd.

De voorm. zuivelfabriek ‘De Harste’ (Heerenweg 6) dateert uit 1908. Het complex, bestaande uit een diep tweelaags fabriekspand met dwars aangebouwde directeurswoning, is uitgevoerd met rationalistische en jugendstil-details.