Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Sintjohannesga (Sint Jânsgea)
(gemeente Skarsterlân)

Wegdorp, ontstaan in de middeleeuwen. Het diende later als ontginningsas voor de vervening van het omringende gebied. Na 1850 werd de zuidoostelijk van het dorp gelegen Hoge Dijk bebouwd. Door verdichting van de lintbebouwing is Sintjohannesga aan Rotsterhaule vast gegroeid. Na de Tweede Wereldoorlog is bij de kerk een dorpskern ontstaan en is het dorp in zuidoostelijke richting uitgebreid.

De Herv. kerk (Streek 112) is een moderne, recht gesloten zaalkerk voorzien van een terzijde geplaatste, ongelede toren met opengewerkte klokkenstoel. De kerk is in 1963 gebouwd ter vervanging van de afgebrande voorganger uit 1864.

De boerderij Streek 4, opgetrokken in 1896, heeft een dwars geplaatst voorhuis in neorenaissance-stijl met bakstenen dakkapel.

Poldermolen ‘De Hersteller’ (Hoge Dijk 132) is een achtkantige grondzeiler met bakstenen voet en een met riet beklede houten romp en kap. De in 1857 gebouwde molen legde samen met vijf andere molens de Groote Sintjohannesgaasterveenpolder droog. De molen is voor het laatst in 1981 gerestaureerd. In 1931 is de bemaling overgenomen door twee elektrische gemalen, het naastgelegen gemaal ‘De Grie’ (Hoge Dijk 130) en het grotere ‘Fjouwerhûs’ (Vierhuisterweg 27) in Vierhuis. Beide gemalen vertonen invloeden van het expressionisme.

Rotsterhaule. Dit wegdorp ten

[p. 273]

zuidwesten van Sintjohannesga is ontstaan rond 1500 als ontginningsas voor de vervening van het omliggende gebied. Interessante eenlaags woonhuizen zijn Streek 161 (1907), met een tot dakkapel opgetrokken middenrisaliet, en het houten huis Streek 130 (circa 1930), met rieten schilddak en expressionistische vormen. Voorbeelden van stelpboerderijen zijn de door H. Telgenhof ontworpen boerderij Streek 151 (1926), met bakstenen dakkapel en bakhuisje, en de moderne boerderij Boerestreek 7 (1939).

Ouwsterhaule (Ousterhaule). Wegdorp ten westen van Sintjohannesga. De Herv. kerk (Jetze Veldstraweg 31) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een met zink beklede houten geveltoren met ingesnoerde spits. De huidige kerk kwam in de 18de eeuw tot stand, kreeg een nieuwe westgevel met geveltoren in 1802 en werd in 1877 ingrijpend gewijzigd. Tot de kerkinventaris behoren een preekstoel uit 1802 (met 17de-eeuwse delen), een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1880) en een orgelgalerij op gietijzeren zuilen (1880) met een 18de-eeuwse balustrade. Verder bevat de kerk enkele 17de-eeuwse zerken, waaronder die voor Ietje Aessen († 1648) - hergebruikt voor predikant Sybrandes Sybersma († 1756) - en die voor Albertus Schouwen († 1655). De stelphoerderij Jetze Veldstraweg 25 dateert uit circa 1880.

Ouwster-Nijega (Ousternijegea). Wegdorp ten westen van Sintjohannesga. Op het omgrachte kerkhof (bij Jetze Veldstraweg 81) staat een houten klokkenstoel met helmdak. De eerste klokkenstoel stond hier in 1735. De huidige stoel dateert uit 1902 en is in 1975 gerestaureerd. Erin hangt een klok uit 1340. De kop-rompboerderij Jetze Veldstraweg 78, met onderkelderd voorhuis, dateert uit 1881.

Oldeouwer (Alde Ouwer). Wegdorp ten westen van Sintjohannesga. Op de begraafplaats (bij Jetze Veldstraweg 109a) staat een wit geschilderde houten klokkenstoel met helmdak. In de tweede helft van de 17de eeuw stond hier mogelijk al een klokkenstoel. De huidige stoel is van later datum. Erin hangt een klok uit 1952. Onder de klokkenstoel ligt een laat-16de-eeuwse grafzerk met daarop enkele jaartallen.

Rottum. Dit wegdorp ten oosten van Sintjohannesga is in de middeleeuwen ontstaan als ontginningsbasis (Binnendijk) voor het omringende gebied. Op het kerkhof (tegenover Binnendijk 26) staat een wit geschilderde 20ste-eeuwse betonnen klokkenstoel met zadeldak. Erin hangt een mogelijk door Johan van Bomen gegoten klok (1443). Al in 1732 stond hier een klokkenstoel. De bijbehorende kerk werd in 1791 afgebroken. Het eenlaags woonhuis Binnendijk 28 dateert uit circa 1915. Interessante boerderijen zijn de kop-hals-rompboerderij Binnendijk 57 (1914), waarvan het dwarse voorhuis een tot dakkapel opgetrokken middenrisaliet heeft, en de stelpboerderij ‘Geertje Hoeve’ (Binnendijk 83; circa 1930).

Rottum bij Sintjohannesga, Boerderij Binnendijk 57

Rotstergaast. Dit wegdorp ten zuidoosten van Sintjohannesga is ontstaan op een uitloper van een zandrug. De eenvoudige, driezijdig gesloten Herv. kapel (Schoterweg 11) dateert uit 1928. Op het kerkhof achter de kapel staat een houten klokkenstoel met helmdak. In 1722 stond hier al een klokkenstoel. De huidige klokkenstoel is in 1976 gerestaureerd. Interessante boerderijen zijn de stelpboerderijen ‘Nieuw Jagtlust’ (Schoterweg 7; 1870) en ‘Champignon’ (Snakkerburen 12; 1871), beide met een deels onderkelderd woongedeelte, en de kop-hals-rompboerderij ‘Tsjongerswal’ (Schoterweg 12; circa 1935), die invloeden van het zakelijkexpressionisme vertoont.