Oldeberkoop
(gemeente Ooststellingwerf)
Oldeberkoop, Herv. kerk (1971)
Streekdorp, voor het eerst genoemd in 1228 als Brocope. De bebouwing concentreerde zich rond de dorpsbrink met kerk en aan de Binnenweg (nu Oosterwoldseweg), die was aangelegd op de rug tussen de Tjongervallei en de Lindevallei. Aan de oostkant werd hier in 1593 de Bekhofschans aangelegd. Haaks op de Binnenweg lag de Doldersumse heerbaan (nu Heerenveenseweg). Tot 1848 was Oldeberkoop hoofdplaats van Ooststellingwerf. In 1887-'88 kreeg het dorp een verbinding met de gekanaliseerde Tjonger. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen vooral aan de zuidoostzijde enige uitbreidingen tot stand. Oldeberkoop is een beschermd dorpsgezicht.
De Herv. kerk (Willinge Prinsstraat 2), oorspronkelijk gewijd aan St. Vitus, is een ruime eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede zadeldaktoren. Het met tufsteen beklede romaanse schip dateert uit de tweede helft van de 12de eeuw en heeft aan de bovenzijde een zone spaarvelden met afwisselend twee en drie rondbogen, met daarin enkele kleine rondboogvensters. Ook inwendig is een dergelijk geleding met spaarvelden zichtbaar. In de 14de eeuw is de kerk verlengd in gotische vormen, waarna het begin 16de eeuw een nieuw, oorspronkelijk in steen overwelfd, laatgotisch koor kreeg. De in 1585 ingestorte toren werd rond 1608 in zijn huidige vorm herbouwd. Bij de restauratie in 1927-'30, naar plannen van H.M. Hulsbergen, zijn de herstellingen uit 1845 grotendeels verwijderd; een tweede restauratie volgde in 1964. Het bij de eerste restauratie ontpleisterde interieur wordt in zijn geheel gedekt door een mogelijk 17de-eeuws houten tongewelf met trekbalken. Uit de 14de eeuw stamt het achtkantige zandstenen doopvont op schacht en rond voetstuk; de nieuwe bovenrand is in 1964 toegevoegd. De preekstoel en herenbank stammen uit de 17de eeuw. Het orgel heeft een door J.C. Scheuer vervaardigd front (1858). In het door L.J. van Dam & Zn. vernieuwde orgel (1919) is pijpwerk hergebruikt van een door Van Gruisen voor de kerk van Warga gebouwd orgel (1787). In het koor liggen zerken voor Suffridas Lycklama († 1645), Eyso van Terwischa († 1623) en Arent Barels († 1702). Op het ommuurde kerkhof liggen twee 17de-eeuwse zerken en bevindt zich een grafkelder van de familie Prins.
De Geref. kapel (Molenlaantje 6) is een kleine zaalkerk uit 1936.
Het voorm. postkantoor (Oosterwoldseweg 11) is een woonhuis met aangebouwd kantoor, opgetrokken in 1911 naar een ontwerp met jugendstil-details van G. van der Broek.
De voorm. lagere landbouwschool (Wolvegasterweg 16) is gebouwd in 1922 als een middengangschool met rationalistische details naar plannen van G. van der Broek. Hij ontwierp ook de bijbehorende directeurswoning ‘Stellinga’ (Wolvegasterweg 14).
Woonhuizen. Het wit vertinde voorm. molenaarshuis Molenhoek 13 draagt in de topgevel de datering ‘1759’ en bevat inwendig vermoedelijk enkele 18de-eeuwse interieuronderdelen. De voorm. pastorie Willinge Prinsstraat 12 is een deftig pand met omlijste ingang en stoeppalen, gebouwd in 1838 voor mr. J.A. Willinge. Het wit gepleisterde, forse herenhuis Lunia (Molenhoek 2) vertoont eclectische details. P.L. Willinge Prins liet het pand in 1895 bouwen naar ontwerp van H.H. Kramer. In het tegenover gelegen weiland bevindt zich een duivenslag in huisvorm met schaliedakje (circa 1870; gerestaureerd in 1971). Het herenhuis Vredewoud (Willinge Prinsstraat 4), met rijke neorenaissance- en chaletelementen, werd in 1899 voor E. Willinge Prins gebouwd naar plannen van M.O. Meek ter plaatse van een oudere voorganger. De rentmeesters- en tuinmanswoning Klein Vredewoud (Willinge Prinsstraat 19) is ook van zijn hand. De eenlaagspanden Willinge Prinsstraat 13-17 hebben een 19de-eeuws uiterlijk, maar mogelijk een oudere kern.
Boerderijen. De boerderij De Bekhof (Bekhof 1) is een kleine hallenhuisboerderij met een mogelijke 18de-eeuwse oorsprong, waarvan het bedrijfsgedeelte in de 19de eeuw is vervangen door een friese schuur. De boerderij Willinge Prinsstraat 6 is een voor dit gebied karakteristieke kop-romp-boerderij uit 1866. Wolvegasterweg 43 uit circa 1850 is vergelijkbaar. De gelede boerderij Heerenveenseweg 12 kreeg in opdracht van J.A. Willinge Prins in 1910 een nieuw voorhuis met zadeldak tussen trapgevels. De boerderij Wolvegasterweg 64 is van het type slak en werd rond 1930 gebouwd.
Horeca. De herberg De Zwaan (Oosterwoldseweg 10) is een onderkelderd pand met bordestrap, omlijste ingang en dakerker. De empiredetails van deur en omlijsting wijzen op een datering rond 1800. Tot 1836 was de
Auteursrechtelijk beschermd
