Nes, R.K. St.-Clemenskerk
sobere zaalkerk uit 1824, gebouwd op de fundamenten van een voorganger uit 1734, die een - verderop gelegen - middeleeuwse kerk verving. Het portaal is waarschijnlijk bij een verbouwing van 1913 toegevoegd. Tot de inventaris behoren een eenvoudige preekstoel (18de eeuw) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (front 1868, instrument 1888).
De R.K. St.-Clemenskerk (Kardinaal De Jongweg 33) is een eenbeukige neogotische kerk uit 1878-'79 met smaller driezijdig gesloten koor en een dakruiter. In het ontwerp van P.J.H. Cuypers zijn inheemse en Scandinavische invloeden verwerkt, zoals te zien is aan het houten voorschot van de voorgevel en de gekoppelde lancetvensters. In 1962 voegde men het transept en een dag- en doopkapel toe. De kerk is in 1987-'88 gerestaureerd. Inwendig heeft het schip een houten en het koor een stenen gewelf. De kerk bevat een door atelier Cuypers & Stoltzenberg vervaardigd hoofdaltaar (1885). De gebrandschilderde vensters dateren uit 1897, de door J. Ydema, J. Metz en W. Edes op de triomfboog aangebrachte schilderingen uit 1940.
Op het kerkhof bevinden zich onder meer een baarhuisje (circa 1890), een gietijzeren kruisigingbeeld en enkele graven van pastoors, waaronder dat van O.A. Scholten († 1911).
De Doopsgez. kerk (Vermaningspad 1) is een midden-19de-eeuwse, sobere zaalkerk met aangebouwde pastorie.
Het voorm. raadhuis (Rixt van Doniaweg 2), een bijna vierkant eenlaagspand met neoclassicistische details, kwam in 1900 tot stand ter plaatse van een voorganger uit 1837.
Het voorm. waterstaatsgebouw (Reeweg 23) is een sober neoclassicistisch pand uit 1877.
Scholen. De voorm. openbare lagere school (Rixt van Doniaweg 16) is in 1880 gebouwd als een drieklassige gangschool met neoclassicistische details. Uit circa 1935 dateert de R.K. lagere school (Kardinaal De Jongweg 29). De met riet gedekte Burgemeester Waldaschool (Ballumerweg 24) kwam in 1951 gereed; bij het toegangspad staan twee walviskaken.
Het brandspuithuisje (Kardinaal De Jongweg ong.) is een eenvoudig gebouwtje uit circa 1890.
Woonhuizen. Veel woonhuizen zijn van het voor Ameland karakteristieke
Nes, Woonhuis Rixt van Doniaweg 8
Nes, Woonhuis Van der Stratenweg 1
type commandeurshuizen. Deze diepe eenlaagspanden hebben een zadeldak tussen puntgevels, voorzien van vlechtingen en twee lijsten - vaak een tandlijst en daarboven een bloklijst. In het geval van een enkele lijst, zoals bij
Torenstraat 12, zou het niet om een woning van een commandeur, maar om een stuurmanswoning gaan. Binnen is de schouw tegen de voorgevel geplaatst, wat leidt tot een asymmetrische plaatsing van het zoldervenster. Boven dat venster zit een hijshaak. Aan de andere zijde van het schoorsteenkanaal bevindt zich op die hoogte soms een kleine lichtopening. Enkele huizen hebben inwendig (restanten van) tegeltableaus en bedstedenwanden. Het oudste huis,
Rixt van Doniaweg 8 uit 1625 (gerestaureerd in 1926), is door zijn maniëristische in- en uitgezwenkt topgevel met vlakke pinakels en fries met siermetselwerk, verwant aan de in die tijd in Noord-Holland gebouwde huizen. Het huis
Vermaningspad 4 is een goed voorbeeld van een dubbel huis waarin oorspronkelijk de bedsteden tegen de scheidingsmuur waren geplaatst. Om een brede gang mogelijk te maken, heeft het pand aan één kant een lager doorlopend dak, de ‘lege weech’ (laagwand). Andere dubbele huizen zijn
Van der Stratenweg 1 en
2 (1699); het laatstgenoemde huis werd door een verdubbeling in 1771 een ‘langhuis’ (
Kerkplein 3). Goede 17de-eeuwse voorbeelden zijn:
Burg. Waldastraat 14 (1671),
Burg. Waldastraat 13 (1679),
Kardinaal de Jongweg 3 (1680),
Van der Straten-
Auteursrechtelijk beschermd
