Monumenten in Nederland. Fryslân

Friesland

Koudum
(gemeente Nijefurd)

Koudum, Raadhuis

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op de hoger gelegen keileemgronden van het Gaasterland. Rond 1850 had het langgerekte dorp een verspreide bebouwing met een kleine kern nabij de kerk. Deze dorpsstructuur werd geleidelijk verder ingevuld en langs de Dammenseweg ontstond vanaf circa 1880 bebouwing. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp rondom uitgebreid.

De Herv. kerk (Smidsweg 2) is een driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een half ingebouwde toren van twee geledingen en ingesnoerde spits. De huidige kerk kwam in 1857 tot stand ter vervanging van een voorganger uit 1614-'17. Tot de 17de-eeuwse inventaris behoren een op zeven marmeren dorische zuilen rustende preekstoel (1648) - met de wapens van Johan van Aylva en Catharina van Walta - een doophek, twee overhuifde herenbanken en kerkbanken met gesneden eindschotten en bolbekroningen. Het koperwerk in de kerk, zoals de doopboog, is van Elia Eliasz. Vliet. Verder bevat de kerk een door L. van Dam & Zn. met gebruik van ouder pijpwerk gebouwd orgel (1858). De pastorie (Dammenseweg 1) uit 1929 is mogelijk ontworpen door U. Visser.

Overige kerken. De Geref. kerk (Verlengde Hoofdstraat 15) is een recht gesloten zaalkerk uit 1874. De pastorie (Verlengde Hoofdstraat 17) en het kerklokaal (Verlengde Hoofdstraat 19) dateren uit 1916. Het kerklokaal van de Herv. Gemeente (Tj. van de Walstraat 1) kwam rond 1900 tot stand. De Doopsgez. kerk (Hoofdstraat 57) is een eenvoudige, driezijdig gesloten zaalkerk uit 1902.

Het voorm. raadhuis (Dammenseweg 16), een tweelaags pand met zadeldak tussen topgevels, dakruiter en rechts een lagere aanbouw, is in 1939 gebouwd in traditionalistische stijl. Op het terrein staat een dienstwoning (Dammenseweg 14) uit dezelfde tijd.

Woonhuizen. Het oorspronkelijk rond 1640 gebouwde huis Murk Lelszpad 2 is in 1989 herbouwd en heeft een zadeldak tussen topgevels voorzien van vlechtingen en banden siermetselwerk. Een begin 18de-eeuwse kern bezit het gepleisterde huis Grovestins (Bovenweg 4), dat enige tijd grietenijhuis is geweest. Het interieur bevat onderdelen in Lodewijk XIV-stijl. Dit pand met overstekend zadeldak en hoger opgetrokken middenrisaliet heeft in 1894 het huidige uiterlijk met chaletstijl-elementen gekregen. Uit circa 1880 dateren het middenganghuis Dammenseweg 12 en het forse gepleisterde eenlaagspand Rosenstein (Dammenseweg 2), beide uitgevoerd met een hoger opgetrokken middenrisaliet. Klein Beuckenswijk (Nieuweweg 2) is een eenlaags huis uit circa 1885 met overstekend zadeldak en forse dakkapel.

Uit het begin van de 20ste eeuw dateren: Nieuweweg 5, gebouwd rond 1905 als onderwijzerswoning naar ontwerp van H. Koornstra, Dammenseweg 33 (circa 1910), een deels gepleisterd huis met erkers, Us Honk (Bovenweg 1) (circa 1915), gebouwd als gemeentelijk ontvangstkantoor met woning, en Dammenseweg 10 (1916), uitgevoerd met

[p. 188]

hoger opgetrokken middenrisaliet met portiek. Door U. Visser ontworpen is het in 1924 opgetrokken huis Dammenseweg 41. De reeks diepe eenlaagspanden Beukenlaan 6-18 kwamen rond 1925 tot stand. Expressionistische invloeden vertonen de huizen Bovenweg 8, met hoekportiek, en Bovenweg 37 (beide circa 1925) en Dammenseweg 37 (circa 1930). Zakelijk expressionistische vormen heeft Zwarteweg 14, dat rond 1940 is gebouwd als dienstwoning met werkplaats van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf (P.E.B.).

Boerderijen. Uit de eerste helft van de 19de eeuw stamt Ooste 61, een koprompboerderij met onderkelderd voorhuis. De stelpboerderij Symkewâl 1 met bakstenen dakkapel is rond 1900 gebouwd.

Horeca. De voorm. herberg Het Wapen van Friesland (Hoogstraat 2-4/Hoofdstraat 1) is een fors, langgerekt pand uit 1850. Het gepleisterde pand Spoorzicht (Hoofdstraat 69) met een mogelijk 18de-eeuwse kern is thans café.

De voorm. coöperatieve zuivelfabriek ‘Concordia’ met directeurswoning (Symkewâl 15) dateert uit 1898 en is in 1916 uitgebreid. Het complex bestaat uit diverse bouwdelen met platte daken en zadeldaken en een schoorsteen.

De windmolen ‘De Vlijt’ (Molenbuurt bij 14) is een houten spinnenkopmolen op een houten onderbouw met stelling. De als poldermolen van de Oppenhuisterpolder gebouwde molen is in 1986 overgebracht naar de huidige plaats en ingericht als korenmolen.